Η σχέση σώματος-νου
είναι βασικό ζήτημα στη φιλοσοφία του νου. Ο δυϊσμός σώματος-νου είναι θεώρηση
κατά την οποία νοητικά φαινόμενα είναι μη-φυσικά. «Νους» και «σώμα» είναι οντότητες διακριτές. Οι ρίζες αυτού του δυϊσμού βρίσκονται
στον Πλάτωνα που υποστήριζε ότι ο νους είναι ανεξάρτητα υπάρχουσα ουσία. Ο
δυϊσμός περιλαμβάνει σειρά απόψεων περί νου και ύλης, υποκείμενου και
αντικείμενου, σε αντίθεση με άλλες θέσεις, όπως τον φυσικαλισμό [1],
που είναι στενά συνδεδεμένος με τον υλισμό ο οποίος, βασιζόμενος στην ύπαρξη
μίας ουσίας και σε αντίθεση με το δυϊσμό, θεωρεί τα πάντα φυσικά, δηλαδή ότι
δεν υπάρχει τίποτα πέρα (και πάνω) από το φυσικό.
Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες του νου έχουν υιοθετήσει τη φυσικαλιστική
θέση, ότι δηλαδή ο νους δεν είναι κάτι ξεχωριστό από το σώμα. Εξακολουθούν να
ρωτούν πώς υποκειμενικές ποιότητες και ιδιαίτερα η αποβλεπτικότητα των νοητικών
καταστάσεων και ιδιοτήτων μπορούν να εξηγηθούν με νατουραλιστικούς όρους, ευελπιζόμενοι
πως η επιστήμη θα διαλευκάνει πολλά από τα θέματα αυτά· ωστόσο, αυτά απέχουν
ακόμη πολύ από το να λυθούν. Αντιθέτως, θεϊστές φιλόσοφοι θεωρούν τον
φυσικαλισμό μια λαθεμένη κοσμοθεωρία. Μεταξύ αυτών και ο Τζέιμς Πόρτερ Μόρλαντ,
ο οποίος στο βιβλίο αυτό βλέπει τέσσερις ενδείξεις σχετικά με το πώς μπορεί να
γνωρίζει κανείς ότι υπάρχουν νοητικές ιδιότητες και συγκεκριμένα αυτό που
κοινώς ονομάζουμε «ψυχή».
Μια πρώτη ένδειξη για τον Μόρλαντ είναι αυτό που συνειδητά
ονομάζουμε «εγώ» ενδοσκοπούμε. Πρόκειται εδώ για κάτι ξεχωριστό από το σώμα που
μας κάνει να γνωρίζουμε τον εσωτερικό μας άνθρωπο, συναισθήματα και διαθέσεις,
ανεξάρτητα από το σώμα μας.
Σαν δεύτερη ένδειξη βλέπει ο Μόρλαντ το φαινόμενο των επιθανάτιων
εμπειριών [2].
Τις θεωρεί ισχυρό δείκτη για το ότι ο «εαυτός μας» μπορεί να υπάρχει από μόνος
του, ακόμα και σε κατάσταση αδυναμίας. Έννοιες όπως η ελεύθερη βούληση, η
ηθική, αντιλήψεις περί ενοχής ή αθωότητας συνδέονται με την ψυχή η οποία
φαίνεται να επιβιώνει σε φυσιολογικές αλλαγές του σώματος ή του εγκεφάλου.
«Μπορώ να επιζήσω, αν κάποια μέρη του εγκεφάλου ή του σώματός μου έχουν αφαιρεθεί, αλλά
αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι λιγότερο ο εαυτός μου», γράφει χαρακτηριστικά.
Ως τρίτη ένδειξη πρέπει, κατά τον Μόρλαντ, να θεωρηθεί το γεγονός ότι
κανένας δεν μπορεί να ερευνήσει την (υποκειμενική) αντίληψη ενός ατόμου περί
«εαυτού». Καθώς η επιστήμη περιγράφει τον κόσμο αποκλειστικά στο τρίτο πρόσωπο,
η ιδιωτικότητα του ατόμου, δηλαδή αυτό που το καθιστά «ψυχή», μεταφέρει την κάθε
εμπειρία του στο πρώτο πρόσωπο, αποκλειστικά.
Ως τέταρτη ένδειξη πρέπει να θεωρηθεί το «είναι» ενός ατόμου, το
οποίο παραμένει σταθερό και καθιστά την ταυτότητά του. Μπορεί με την πάροδο του
χρόνου η εμφάνισή του να αλλάζει (π.χ. τα μαλλιά του ασπρίζουν), όμως αυτό που
ορίζει το άτομο, η «ταυτότητά» του, παραμένει η ίδια. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι
αναμνήσεις δεν συσσωρεύονται στον εγκέφαλο, αλλά στην ψυχή, γράφει.
Η Βίβλος περιγράφει την ψυχή ως πραγματική, άυλη ουσία που παρέχει στο σώμα
ζωή και συνίσταται σε αυτό που ονομάζουμε «συνείδηση». Η συνείδηση περιγράφεται
από ανθρώπινες νοητικές καταστάσεις (τις οποίες ο Μόρλαντ διαφοροποιεί από
τις καταστάσεις του εγκεφάλου ή των νευρώνων του). Υπάρχουν πέντε είδη νοητικών
καταστάσεων: Πρώτον, οι αισθήσεις, όταν αυτές ευαισθητοποιούνται από
θεάματα, ήχους, τον πόνο ή άλλες αισθησιακές εμπειρίες. Δεύτερον, οι επιθυμίες
που συνδέονται με τις κλίσεις ενός ανθρώπου. Τρίτον, οι σκέψεις, δηλαδή
νοητικά στοιχεία έκφρασης ή κατανόησης. Τέταρτον, οι πεποιθήσεις που
συμπεριλαμβάνουν απόψεις διαφοροποιημένου βαθμού. Και τελικά, οι πράξεις
βούλησης με σκοπό την εκπλήρωση κάποιων προθέσεων ή την επίτευξη ενός
στόχου ως αιτίες δράσης.
Ο Μόρλαντ θεωρεί τις ικανότητες της ψυχής ως αισθησιακές, βουλητικές,
συναισθηματικές και πνευματικές. Η Βίβλος δείχνει να ξεχωρίζει την ψυχή από τον
νου (ή και το πνεύμα) του ανθρώπου. Κάνοντας χρήση της πνευματικής του
ικανότητας, ο άνθρωπος είναι σε θέση να αγαπάει τον Θεό επικοινωνώντας πνευματικά
μαζί του, κάτι το αδιανόητο για την φυσικαλιστική/νατουραλιστική άποψη.
Υπάρχει όμως αντικειμενική απόδειξη για την ύπαρξη της ψυχής; Ο Μόρλαντ θεωρεί πως ναι! «Ως πρόσωπα είμαστε σε θέση να κάνουμε άλλους να μας αναγνωρίζουν ως συνειδητά όντα μέσω της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε μαζί τους σε πραγματικό χρόνο (π.χ. σε συνειδητές συνομιλίες μαζί τους). Επίσης, η ικανότητά μας να παραμένουμε οι ίδιοι, παρά τη συνεχή αλλαγή της φυσικής μας ‘δομής’ με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εξηγηθεί μόνο μεταφυσικά», θεωρεί.
[1]
ή
και φυσιοκρατία (νατουραλισμός).
[2] Έχουν διεξαχθεί και πρόσφατα μελέτες που ερευνούν και καταγράφουν το φαινόμενο αυτό επιστημονικά. Βλ. ιστοσελίδα in.gr: https://www.in.gr/2020/02/02/health/health-news/ereyna-o-thanatos-einai-thetiki-empeiria/ (ανάκτηση 20/4/2025).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου