31 Μαρτίου 2018

Έχει η ψυχολογία αναθεωρήσει την έννοια του Θεού;


Ανακάλυψα πρόσφατα μια συνέντευξη που έδωσε ο καθηγητής ψυχολογίας Rudolf Seiss σε δημοσιογράφο στο Αμβούργο πριν από κάποια χρόνια. Την θεωρώ επίκαιρη.

Πως βλέπει ένας ψυχολόγος την διακήρυξη «Γνώρισα τον Θεό. Ο Ιησούς άλλαξε τη ζωή μου»;

Σήμερα πολλοί μιλούν για αλλαγή. Υπάρχει μια θεραπευτική κατεύθυνση, η οποία προσπαθεί με νέους τρόπους συμπεριφοράς να αλλάξει τον άνθρωπο. Δεν πιστεύω πως ο άνθρωπος αλλάζει κατ’ αυτόν τον τρόπο. Απλώς προσαρμόζεται. Στο βάθος όμως μένει ο ίδιος. Την μαρτυρία «ο Χριστός με άλλαξε» αντιλαμβάνομαι πλήρως. Πρόκειται για αλλαγή η οποία κατ’ αρχήν δε γίνεται στην εξωτερική συμπεριφορά, αλλά στον εσωτερικό άνθρωπο. Όταν δηλαδή καταλαβαίνει ο άνθρωπος πως ο ορίζοντας που αντιλαμβάνεται δια μέσω του νου δεν είναι το παν. Υπάρχει ένα πλατύ μέρος της συνείδησης που ξανοίγεται όταν ένας άνθρωπος έρχεται σε συνάντηση με τον Θεό.

Τι σημαίνει για σας «Θεός»;

Η ιδέα που εγώ έχω για τον Θεό είναι ότι μπορώ να επικοινωνήσω μαζί του προσωπικά. Αποκαλύφθηκε στους ανθρώπους δια του Γιού του, σε μορφή ανθρώπου. Επιπλέον, πιστεύω πως ο Θεός είναι η προσωποποιημένη Αγάπη, ότι δημιούργησε τον κόσμο, τον συντηρεί και ότι τελικά θα τον απελευθερώσει από το κακό – πράγμα που οι άνθρωποι δεν το μπορούν.

Η ιδέα περί προσωπικού Θεού δεν σχετίζεται με την αντίληψη που κανείς έχει για τον πατέρα του;

Πάντα στις πράξεις και στα λόγια μας εκφράζεται το προσωπικό μας παρελθόν, αυτά που μάθαμε ή και οι προσωπικές μας ωθήσεις. Όταν δύο πρόσωπα κάνουν το ίδιο πράγμα, δεν είναι αναγκαστικά το ίδιο. Ένας άνθρωπος μπορεί π.χ. να προσεύχεται στον Θεό. Το νιώθει αυτό σαν διάλογο με ένα ζωντανό πρόσωπο απέναντί του. Αυτό γίνεται χωρίς να συνδέει αυτομάτως παραστάσεις που του θυμίζουν τον ίδιο του τον πατέρα. Κάποιος άλλος μπορεί επίσης να προσεύχεται στον Θεό και να συνδέει κάποια συναισθήματα πού τρέφει για τον πατέρα του. Παρ’ όλα αυτά, και στη δεύτερη περίπτωση η προσευχή μπορεί να είναι γνήσια. Με την πάροδο του χρόνου και με την πνευματική πρόοδο εκείνος θα απελευθερώνεται σταδιακά από τις αντιλήψεις αυτές και τους όποιους μηχανισμούς των προεκτάσεών τους.

Υπάρχει επιστημονική απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού;

Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ ισχυριζόταν ότι η ψυχή έχει επίδραση στο σώμα. Πολλοί τον θεωρούσαν εξτρεμιστή επειδή με τις παροδικές του θεωρίες εγκατέλειπε τις αρχές της κλασσικής ιατρικής. Οι προτάσεις του δεν μπορούσαν να αποδειχτούν με ακρίβεια (ούτε σήμερα μπορούν), αλλά σήμερα καθένας μας ξέρει ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος. Έτσι δεν μπορεί εύκολα να απορρίψει κανείς προτάσεις περί ύπαρξης του Θεού, απλώς επειδή μέχρι τώρα δεν μπόρεσαν να αποδειχτούν.

Πολλές φορές λέγεται ότι η πίστη στον Θεό δεν είναι παρά μια φυγή από την πραγματικότητα. Δεν έχουν αποδείξει ο Μαρξ και ο Φρόυντ πως η θρησκεία είναι το «όπιο του λαού» και η πίστη μια «αυταπάτη»;

Για τον Μαρξ δεν μπορώ να πω πολλά. Ξέρω όμως ότι ο ίδιος ο Μαρξ σήμερα έχει καταντήσει «όπιο» για κάποιους. Ο Φρόυντ έκανε την κριτική του πάνω σε μια θρησκευτικότητα, που στην ουσία δεν είναι παρά το προϊόν μιας καταπιεστικής αγωγής. Κι εγώ, μαζί με τον Φρόυντ,  αρνούμαι μια τέτοια θρησκευτικότητα. Αλλά την αγνή πίστη, την οποία ένας άνθρωπος πειραματίζεται και ζει, ο Φρόυντ δεν αρνήθηκε ποτέ. Απλώς διαπίστωσε πως δεν είχε τίποτα να πει γι’ αυτή. Η ψυχολογία δεν μπορεί να αποφανθεί για την μαρτυρία ενός ανθρώπου που διακηρύττει ότι ο Θεός ζει και που η ίδια η ζωή του το μαρτυρεί. Η ψυχολογία εργάζεται με μεθόδους που υπόκεινται στη λειτουργία του νου και κατ’ αυτό τον τρόπο κινείται στα όρια της αρμοδιότητας της διάνοιας.

Εσείς, γιατί πιστεύετε; Δεν υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στην επιστημονική σκέψη και την πίστη;

Εδώ πρόκειται για δύο διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης. Ο ένας δεν αποκλείει τον άλλο. Σαν καθηγητής ψυχολογίας εργάζομαι επιστημονικά. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω στον Ιησού Χριστό και προσαρμόζω τη ζωή μου στη Βίβλο. Μπορώ να συνδυάσω και τα δύο, επειδή έχω καταλάβει το εξής: Επιστημονική εργασία αποτελεί μόνο ένα μέρος της ύπαρξής μου. Αυτό το μέρος δεν πρέπει να το θεωρώ απόλυτο επειδή θα έκανε τη ζωή μου μονομερή και φτωχή. Η απολυτοποίηση ενός μέρους, που δεν είναι παρά σχετικό, είναι ειδωλολατρία.

Πρόσφατα ήλθε να με δει ένας φοιτητής. Είχε προσωπικές δυσκολίες. Μου διηγήθηκε πως είχε πάει να συμβουλευτεί έναν ιεροκήρυκα, κι εκείνος άρχισε να τον συμβουλεύει ψυχολογικά. Ως ψυχολόγος δεν ήθελα να θίξω την συμβουλευτική μέθοδο του ιεροκήρυκα, αλλά συμβούλεψα τον νέο αυτό να δοκιμάσει την προσευχή. Έκπληκτος ο φοιτητής μου απάντησε: «Τι περίεργο! Ζητάω τη συμβουλή ενός ιεροκήρυκα και μου συστήνει την ψυχολογική μέθοδο. Έπειτα συμβουλεύομαι έναν ψυχολόγο και αυτός με προτρέπει να προσεύχομαι».

Αυτή η συνάντηση δείχνει, σε πιο κόσμο ζούμε. Το Ευαγγέλιο δεν κηρύττεται από εκείνους που θα έπρεπε. Νομίζω πως κατάλληλος για το κήρυγμα του Ευαγγελίου είναι αυτός που έχει πειραματιστεί την απελευθερωτική του δύναμη!

Ο Rudolf Seiss, είναι πρώην καθηγητής Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία και συγγραφέας πολλών επιστημονικών βιβλίων.

17 Μαρτίου 2018

Ο Στίβεν Χόκινγκ, ο Θεός και ο ρόλος της επιστήμης


Εις μνήμην του μεγάλου βρετανού αστροφυσικού από το πανεπιστήμιο του Καϊμπριτζ, Στίβεν Χόκινγκ, που απεβίωσε 76 ετών στις 14 Μαρτίου, έχουν γραφτεί πολλά στον τύπο τις μέρες αυτές. Το επιστημονικό του έργο είναι τεράστιο και αναμφισβήτητο. 

Ανακάλυψα ένα άρθρο του καθηγητή χημείας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Alister McGrath, που αναφέρεται στο τελευταίο επιστημονικό βιβλίο του Χόκινγκ που δημοσιεύτηκε το 2010. Μεταφέρω κάποια αποσπάσματα:

Στο πρόσφατο βιβλίο του «Το Μεγάλο Σχέδιο» (The Grand Design, 2010 δείτε και πρώτη ανάρτηση), ο Stephen Hawking δηλώνει: «Επειδή υπάρχει ένας νόμος όπως η βαρύτητα, το Σύμπαν είναι σε θέση – όντως – να αυτοδημιουργείται, από το τίποτα. Η αυθόρμητη αυτή δημιουργία είναι ο λόγος που υπάρχει κάτι, που το Σύμπαν υπάρχει, που εμείς υπάρχουμε, και όχι το τίποτα.»

‘Η Μεγάλη Έκρηξη στην αρχή του Σύμπαντος συνέβη αυθόρμητα, και είναι αποτέλεσμα των νόμων της φυσικής και όχι κάποιου κοσμικού σχεδιαστή’. Τέτοιου είδους διακηρύξεις είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος να διαφημίσει και να προωθήσει κανείς ένα βιβλίο. Και επίσης ένας τρόπος για να διασκεδάσει κανείς την συζήτηση περί Θεού, επειδή δημιουργεί αμφιλεγόμενα ερωτήματα. 

Επιτρέψτε μου να εξερευνήσω μερικά από αυτά.

Όσον αφορά το (τελευταίο επιστημονικό) βιβλίο του Hawking, κατά πόσο ταρακουνάει αυτό εδραιωμένες απόψεις; Όχι πολύ, νομίζω. Οι επιστημονικοί συνεργάτες μου στην Οξφόρδη και στο Λονδίνο είναι προβληματισμένοι από τις τολμηρές δηλώσεις του Χόκινγκ για τον Θεό, κυρίως επειδή πρόκειται για θεωρητικές ερμηνείες μιας ήδη πολύ θεωρητικής σπέκουλας.

Η ανάλυσή που κάνει απογοητεύει επειδή εκθέτει αδυναμίες σε πολλά κρίσιμα σημεία. Η Μεγάλη Έκρηξη, υποστηρίζει, ήταν η αναπόφευκτη συνέπεια των νόμων της φυσικής. «Επειδή υπάρχει ένας νόμος όπως η βαρύτητα, το σύμπαν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτα». Ωστόσο, ο Hawking φαίνεται εδώ να συγχέει τον νομοθέτη με τον εκτελεστικό παράγοντα. Οι νόμοι όμως καθαυτοί δεν δημιουργούν. Απλώς είναι περιγραφή του τι συμβαίνει κάτω από ορισμένες συνθήκες.

Φανταστείτε ότι παρακολουθείτε ένα παιχνίδι κρίκετ. Οι νόμοι της μηχανικής του Νεύτωνα μας βοηθούν να καταλάβουμε, πώς ένας παίκτης μπορεί να χτυπήσει «εξάρα». Αλλά αυτό το συμβάν δεν το προκαλούν οι νόμοι καθαυτοί, αλλά ο παράγοντας «παίκτης». Οι νόμοι απλά μας βοηθούν στην εξήγηση του τι συμβαίνει.

Ο Χόκινγκ μας λέει ότι δεν χρειάζεται να επικαλεστεί κανείς την ιδέα ενός δημιουργού, επειδή οι νόμοι της φυσικής ήδη υπάρχουν. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι καινοτόμος. Απλά αναβάλλει το θέμα κατά ένα στάδιο. Δεν διερωτάται από πού προέκυψαν οι νόμοι της φυσικής; Ποιος τους έκανε; Πώς άρχισε να υπάρχει αυτό που θεωρούμε «βαρύτητα»; Ποιος παράγοντας την έθεσε σε λειτουργία;

Φαίνεται να πιστεύει πως πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ των νόμων της φύσης και του Θεού. Ωστόσο, αυτό απλά δεν ανταποκρίνεται στο ζήτημα που τίθεται από τον εκάστοτε παράγοντα. Σκεφτείτε τον Leonardo da Vinci ζωγραφίζοντας τη Μόνα Λίζα. Παρ΄ όλο που οι νόμοι της φύσης βοηθούν στην κατανόηση του συμβάντος της δημιουργίας του σημαντικού αυτού έργου τέχνης, δεν μας υποχρεώνουν να ξεγράψουμε τον Λεονάρντο ως παραγωγό αυτού του έργου τέχνης ως περιττό στην όλη υπόθεση.

Θεωρώ όμως ότι το πρόβλημα με την προσέγγιση αυτή του Hawking είναι πολύ πιο βαθύ. Γι’ αυτό και πολλοί επιστήμονες είναι θυμωμένοι με την προσέγγισή του αυτή, επειδή επιφέρει χωρίς λόγο δυσφήμιση στην επιστήμη, υπερτονίζοντας τις ικανότητές της. Η επιστήμη σαφώς και είναι μεγάλη επιτυχία του ανθρωπίνου πνεύματος και ευρέως θεωρείται η πιο ασφαλής και αξιόπιστη μορφή ανθρώπινης γνώσης έχοντας αποκτήσει την αξιοζήλευτη αυτή φήμη με τη σεμνότητα της στάσης της.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι δεν χρειάζεται να έχουν γνώμη για τα πάντα αλλά για όλα αυτά που μπορεί να αποδειχτούν ως αληθινά υπό μια αυστηρή πειραματική έρευνα. Η επιστήμη προσπαθεί να περιγράψει μορφές και διαδικασίες της φύσης, αρνούμενη να σχολιάζει το νόημα ή την αξία τους. Βρίσκεται εκτός ηθικών, πολιτικών ή θρησκευτικών συζητήσεων. Και καλώς πράττει.

Η πολιτιστική και πνευματική εξουσία της επιστήμης εξαρτάται αποφασιστικά από την απόλυτη ουδετερότητα της σε τέτοιου είδους συζητήσεις. Αν αυτή γίνεται όμηρος ιδεολογικών σκοπών, τότε η δημόσια φήμη της προσβάλλεται. Το σημείο αυτό έχει εκτιμηθεί εδώ και αρκετό καιρό. Αν αφήσουμε την επιστήμη να κρατείται όμηρος από θρησκευτικούς ή αντιθρησκευτικούς φονταμενταλιστές, τότε επιτρέπουμε να υπονομεύεται η πνευματική της ακεραιότητα και να παραβιάζεται η πολιτιστική της εξουσία.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο πολλοί επιστήμονες σήμερα προβληματίζονται από την ατζέντα των «νέων αθεϊστών». Θεωρούν ότι θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα της επιστήμης και μάλιστα την θέτει υπό την πειρατεία των σκοπών μιας αντιθρησκευτικής σταυροφορίας.

Όποιος χρησιμοποιεί την επιστήμη ως αντι-θρησκευτικό όπλο πρέπει να λάβει υπόψη του τα λόγια της ξακουστής βρετανίδας επιστήμονος Σούζαν Γκρίνφιλντ ότι «όλη η επιστήμη είναι προσωρινή και επομένως το να ισχυριστεί κανείς μια οριστική απάντησή της σε οτιδήποτε, δεν είναι παρά μια απλή άποψη. Θα ήταν πολύ μεγάλη ντροπή αν οι νέοι πίστευαν ότι για να είσαι επιστήμονας πρέπει να είσαι αθεϊστής, επειδή πολλοί επιστήμονες, όπως ο ερευνητής γονιδιώματος Φράνσις Κόλλινς, είναι χριστιανοί». Η Γκρίνφιλντ έχει σαφώς δίκαιο. Υπό μία άποψη, η επιστήμη δεν έχει τίποτα ουσιαστικό να πει για το Θεό. Όπως ορθώς παρατήρησε ο σπουδαίος εξελικτικός βιολόγος του Χάρβαρντ, Stephen Jay Gould (1941-2002), «η επιστήμη απλώς δεν μπορεί (με τις μεθόδους της) να αποφανθεί για το ζήτημα πιθανής επιτήρησης της φύσης από το Θεό. Δεν το επιβεβαιώνουμε ούτε το αρνούμαστε· απλά δεν μπορούμε να το σχολιάσουμε ως επιστήμονες».

Ο «Νέος Αθεϊσμός» θέτει την επιστήμη και τη θρησκεία σε μια μόνιμη αντιπαράθεση, με τον τελικό θρίαμβο της επιστήμης να είναι πλέον θέμα χρόνου. Έτσι η επιστήμη έχει καταντήσει όπλο στον πόλεμο κατά της θρησκείας. Δεν είναι παράλογο να υποστηρίζουμε ότι ο νέος αυτός αθεϊσμός αντικατοπτρίζει το πολιτισμικό στερεότυπο ενός «πολέμου» ανάμεσα στην επιστήμη και τη θρησκεία, επειδή εξαρτάται από αυτόν για την αξιοπιστία του. Το θέμα δεν βρίσκεται όμως εκεί. Οι ιστορικοί της επιστήμης συμφωνούν στα συμπεράσματα της δεκαετίας του 1970 ότι η αντιπαράθεση της  επιστήμης με την θρησκεία είναι ιστορικά αβάσιμη. Οι ιστορικοί μύθοι πάνω στους οποίους αυτό το μοντέλο στηριζόταν τόσο αποφασιστικά – όσον αφορά την εκλαϊκευμένη αθεϊστική προπαγάνδα – έχουν καταρρεύσει.

Τις τελευταίες δεκαετίες μάλιστα παρατηρεί κανείς ότι η κοινή γνώμη είναι περισσότερο πρόθυμη να εγκαταλείψει απόλυτους, διχοτομικούς τρόπους σκέψης και να ασχολείται με τις ουσιαστικές  πλοκές της ιστορίας και του πολιτισμού, αντί με ανούσια σλόγκαν και στερεότυπα. Όλοι πλέον γνωρίζουν ότι οι όροι «επιστήμη» και «θρησκεία» συνδέονται πολύπλοκα με ποικίλες πεποιθήσεις, πρακτικές και κοινότητες.

Ο Alister McGrath, πρώην άθεος, σήμερα διδάσκει θεολογία στο King's College του Λονδίνου. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Επιστήμη και Θρησκεία: Μια νέα εισαγωγή» (Wiley Blackwell, 2009).

7 Μαρτίου 2018

Σκανδαλώδεις αδικίες που δεν μένουν κρυφές

Τις μέρες αυτές, πολλοί οδηγοί αυτοκινήτων ντίζελ στη Γερμανία διακατέχονται από τον φόβο ότι το αυτοκίνητο στο οποίο επένδυσαν πρόσφατα αποδεικνύεται στην πράξη άχρηστο, επειδή, όπως αποφάσισε το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας, ενδέχεται να αποκλειστεί από το να κυκλοφορεί σε μεγάλες πόλεις λόγω της ρύπανσης που προκαλεί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε επισημάνει στην κυβέρνηση της Γερμανίας ότι πολλές πόλεις της χώρας δείχνουν αυξημένα ποσοστά ρύπανσης του διοξειδίου του αζώτου, πράγμα που προκαλεί σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού αρρώστιες του αναπνευστικού συστήματος. Η αρμόδια υπουργός Προστασίας του Περιβάλλοντος αμέσως δήλωσε ότι πρέπει να ληφθούν εσπευσμένα μέτρα ώστε η χώρα να συμμορφωθεί με την ευρωπαϊκή νομολογία, αλλιώς έπονται αυστηρά πρόστιμα. Στα μέτρα που προτάθηκαν είναι και η απαγόρευση διακίνησης αυτοκινήτων με κινητήρα ντίζελ στις πόλεις αυτές. Τη στιγμή του πανικού προστέθηκε και η απόφαση του Δικαστηρίου που αποφάνθηκε ότι οι πόλεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν δραστικά απαγορευτικά μέτρα για τον περιορισμό της κίνησης επειδή η υγεία των πολιτών έχει ύψιστη  προτεραιότητα.

Στις δημόσιες συζητήσεις κάποιοι ανακαλούν στη μνήμη τους, ότι πολλές από τις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες χρησιμοποιούσαν ένα λογισμικό στον ηλεκτρονικό έλεγχο του κινητήρα ντίζελ το οποίο έδειχνε ότι ο κινητήρας εκπέμπει ρύπους σύμφωνα με τον ισχύοντα ευρωπαϊκό νόμο, ενώ αυτός εξέπεμπε πολύ περισσότερο από τα επιτρεπτά όρια. Στην Αμερική μια από τις εταιρίες καταδικάστηκε μάλιστα σε τσουχτερό πρόστιμο και υποχρεώθηκε επί πλέον  σε ανταλλαγή των αυτοκινήτων στους αγοραστές. Στην Ευρώπη όμως οι εταιρίες αυτές αρνούνται μέχρι στιγμής να αντικαταστήσουν τα «νοθευμένα» οχήματα λόγω του τεράστιου οικονομικού κόστους. Οι χρήστες είναι διπλά παγιδευμένοι: αγόρασαν όχημα με άριστες προδιαγραφές (στα χαρτιά), που όμως κινδυνεύει να αποκλειστεί από την κυκλοφορία στις πόλεις … και επιπλέον χάνει την αξία του στην μεταπώληση. Πρόκειται για τεράστια απάτη!

Παντού φαίνεται να επικρατεί η παρανομία, η αδικία, και η εκμετάλλευση των αδύναμων.  Η Βίβλος, τόσο στην Παλαιά όσο και στη Καινή Διαθήκη, μας διαβεβαιώνει  πως η αδικία δεν θα μείνει ατιμώρητη και καλεί τον αμαρτωλό σε μετάνοια: «Σήμερα είναι μέρα σωτηρίας» (Β’ Κορ. 6, 2). Αυτός που έχει αφτιά να ακούει, ας ακούσει!

Με τα λόγια του Χριστού, αυτοί που είναι προσηλωμένοι μόνο στο να συσσωρεύσουν πλούτη όχι μόνο ζημιώνουν τη ψυχή τους αλλά έχουν να δώσουν λόγο στο Θεό (Λουκάς 12, 20). Εκείνοι που χρησιμοποιούν «πειραγμένους κινητήρες» (την εποχή των Προφητών ήταν αυτά «πειραγμένες ζυγαριές») για να κλέψουν τον πελάτη τους θα υποστούν θεία κρίση, επειδή τίποτα δεν πρόκειται να μείνει κρυφό για πάντα (Ματθ. 10, 26).