Ανθρωπική Αρχή

Κάποιοι διανοητές θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε σε ένα φυσικό περιβάλλον δίχως σχέδιο ή σκοπό, και στην «τυφλή, αδίστακτη αδιαφορία» (Ντόκινς). Υποστηρίζει η επιστήμη το υλιστικό όραμα;

Τρεις σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις του 20ου αιώνα έρχονται να συγκρουστούν άμεσα με τέτοιου είδους αθεϊστικά αφηγήματα. Την πρώτη ανακάλυψη, περί μεγάλης έκρηξης, ήδη την εξετάσαμε αλλού συζητώντας το επιχείρημα για την ύπαρξη μιας πρώτης αιτίας του κόσμου.

Η δεύτερη ανακάλυψη αφορά την δομή (δηλαδή τη «διπλή έλικα») του μορίου DNA, και πραγματοποιήθηκε από τους Τζέιμς Γουότσον και Φράνσις Κρικ το 1953. Θεωρείται δε ως η μεγαλύτερη βιολογική ανακάλυψη του περασμένου αιώνα. (Το ανθρώπινο DNA αποκρυπτογραφήθηκε στα πλαίσια του περίφημου Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος από το 1990 έως 2003). Το γεγονός ότι το μόριο DNA περιέχει ολόκληρη την πληροφορία για τη ζωή υπονοεί ότι αυτή βασίζεται στην πληροφορία. Επειδή πληροφορία προϋποθέτει νοημοσύνη, η ζωή δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα τυφλής σύμπτωσης και φυσικών νόμων, αλλά η προέλευσή της πηγάζει από έναν υπέρτατο Νου.

Η τρίτη σημαντική ανακάλυψη αφορά αυτό που ο αείμνηστος φυσικός Φρήμαν Ντάυσον (Freeman Dyson) περιέγραψε ως εξής: «Όσο περισσότερο εξετάζω το σύμπαν και μελετώ τις λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής του, τόσο περισσότερα στοιχεία βρίσκω ότι το σύμπαν κατά κάποιο τρόπο γνώριζε ότι ερχόμαστε»[1]. Το επιχείρημα βασίζεται στο γεγονός ότι οι θεμελιώδεις φυσικοί νόμοι και κοσμικοί παράμετροι είναι λεπτομερώς ρυθμισμένοι, καθιστώντας το σύμπαν ικανό να φιλοξενήσει τη ζωή. Μικρές μεταβολές στις τιμές πολλών ανεξάρτητων παραγόντων – όπως η δύναμη της βαρυτικής και ηλεκτρομαγνητικής έλξης, οι μάζες των στοιχειωδών σωματιδίων και η αρχική διάταξη ύλης και ενέργειας στο σύμπαν – θα έκαναν αδύνατη την ύπαρξη ζωής. Αν λ.χ. η αναλογία ανάμεσα στην ηλεκτρομαγνητική και βαρυτική δύναμη διέφερε ελάχιστα, τότε δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν αστέρια όπως ο ήλιος, απαραίτητα για τη ζωή. Επίσης, εάν η ισχυρή πυρηνική δύναμη ήταν ασθενέστερη, αυτό θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την αστάθεια των στοιχείων που είναι απαραίτητα για τη ζωή με βάση τον άνθρακα. Αν ήταν ισχυρότερη, αυτό θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην παραγωγή άνθρακα και οξυγόνου. Η ύπαρξη υδρογόνου είναι ευαίσθητη στην ισχύ της αδύναμης πυρηνικής δύναμης. Μια μείωση αυτής της δύναμης θα σήμαινε ότι δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν άστρα καύσης υδρογόνου όπως ο ήλιος.

Προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι πολλοί φυσικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτός ο απίθανος συντονισμός για τη ζωή που ονομάστηκε «ανθρωπική αρχή», δείχνει προς την κατεύθυνση ενός κοσμικού «συντονιστή». Γι’ αυτό και ο φημισμένος αστροφυσικός του Κέμπριτζ, ο Σερ Φρεντ Χόυλ εκφράστηκε κάποτε σαρκαστικά περί αυτού ως εξής: «Μια κοινή λογική ερμηνεία των δεδομένων αυτών υποδηλώνει ότι μια υπέρτατη διάνοια πρέπει να έχει ‘παίξει’ με τη φυσική», ώστε να κάνει δυνατή τη ζωή.

Για να αποφύγουν ένα τέτοιο συμπέρασμα, ορισμένοι αθεϊστές επιστήμονες υποστηρίζουν πως πρέπει να υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός άλλων κόσμων, τα ονομαζόμενα «πολυσύμπαντα» («multiverses») – ανάμεσά τους και το δικό μας, που κατά σύμπτωση «τυγχάνει» να είναι φιλικό προς τη ζωή και τον άνθρωπο. Αυτή η ιδέα, είναι πέρα για πέρα μια μη επιβεβαιωμένη υπόθεση η οποία θεωρεί ότι το σύμπαν είναι αποτέλεσμα μιας μεγάλης λοταρίας στην οποία κάποιος «μηχανισμός δημιουργίας σύμπαντος» εκτοξεύει δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων σύμπαντα. Είναι τόσο μεγάλος μάλιστα ο αριθμός που το σύμπαν μας – με τον απίθανο συνδυασμό παραγόντων που ευνοούν τη ζωή – δεν μπορεί παρά τελικά να προκύψει. Οι υποστηρικτές της ιδέας περί «πολυσυμπάντων» παραβλέπουν όμως ένα προφανές πρόβλημα. Τέτοιες αναφορές υποστηρίζουν «μηχανισμούς δημιουργίας σύμπαντος» που οι ίδιες απαιτούν συντονισμό. Έτσι, βρισκόμαστε και πάλι στο σημείο όπου ξεκινήσαμε και την ανάγκη για την ύπαρξη ενός απόλυτου «συντονιστή».

Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, ότι κάτω από το βάρος των ενδείξεων περί ύπαρξης Δημιουργού ένας αθεϊστής φιλόσοφος όπως ο Άντονυ Φλου, αναγνωρίζει: «Είμαι πλέον πεπεισμένος ότι πρέπει να παρουσιάσω εδώ αυτό που κάποιοι θα το έλεγαν, την τελευταία μου βούληση, την διαθήκη μου. Με λίγα λόγια, όπως λέει και ο τίτλος [του βιβλίου του «Υπάρχει Θεός!»], τώρα πιστεύω ότι υπάρχει Θεός! ... Γιατί το πιστεύω αυτό, δεδομένου ότι προώθησα και υπερασπίστηκα τον αθεϊσμό πάνω από μισό αιώνα; Η σύντομη απάντηση είναι: επειδή η εικόνα του κόσμου, όπως τον βλέπω εγώ, εξελίχτηκε μέσω της σύγχρονης επιστήμης. ... Η επιστήμη επισημαίνει τρεις διαστάσεις της φύσης που καταδεικνύουν τον Θεό. Η πρώτη είναι το γεγονός ότι η φύση υπακούει σε νόμους. Η δεύτερη είναι η διάσταση της ζωής, δηλαδή έξυπνα οργανωμένα τελεολογικά όντα, που προέκυψαν από την ύλη. Η τρίτη είναι η ίδια η ύπαρξη της φύσης. Αλλά δεν με οδήγησε σ’ αυτή την πεποίθηση μόνο η επιστήμη. Με βοήθησε και μια νέα μελέτη των κλασικών φιλοσοφικών επιχειρημάτων».

[1] Freeman J. Dyson, Disturbing the Universe (Νέα Υόρκη: Harper & Row, 1979), σ. 250, αναφέρεται επίσης και στο περίφημο έργο των John Barrow και Frank Tipler, The Anthropic Cosmological Principle (Οξφόρδη: Clarendon, 1988), σ. 318.