Η
αυθεντία του βιβλίου της Γένεσης
Η Γένεση είναι εμπνευσμένος λόγος του Θεού. Αλλά κανένας ανθρώπινος παρατηρητής δεν ήταν παρών κατά τη δημιουργία του κόσμου. Ο Θεός δεν υπαγόρευσε απλώς μια μεταγραφή φαινομένων ή γεγονότων στον συγγραφέα της. Η έμπνευσή της δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο.
Στο Γένεση κεφ. 1 βρίσκουμε την αφήγηση ενός Ιουδαίου συγγραφέα σχετικά με τις δημιουργικές πράξεις του Θεού η οποία κοινοποιήθηκε σε ένα ιουδαϊκό κοινό. Πιστεύουμε ότι η κατανόηση του αφηγητή της Γένεσης είναι θεόδοτη και ως εκ τούτου τη δεχόμαστε έτσι, ότι δηλαδή προσφέρει έγκυρη και αληθινή κατανόηση του κόσμου. Ωστόσο, δεν είχε σκοπό να μας οδηγήσει σταθερά να ανασυνθέσουμε τα γεγονότα της δημιουργίας σύμφωνα με την επιστημονική κατανόηση του σήμερα ή να ικανοποιήσουμε κάποιες απαιτήσεις της σύγχρονης κοσμοθεωρίας μας.
Το
είδος και το λογοτεχνικό ύφος του βιβλίου της Γένεσης
Ερωτήματα περί ιστορίας αφορούν στο είδος μιας αφήγησης. Συχνά, όταν οι άνθρωποι προσδιορίζουν τη Γένεση ως ιστορία, υποστηρίζουν την ταύτισή της με είδη όπως ο μύθος ή άλλες μορφές λογοτεχνικού ύφους όπως η ποίηση. Ίσως να πιστεύουν ότι η αναγνώριση της Γένεσης ως μύθου ή ποίησης υπονομεύει ή διακυβεύει τους ισχυρισμούς της περί αλήθειας. Η αλήθεια όμως μεταδίδεται μέσα από ποικίλα είδη ή λογοτεχνικά σχήματα. Πρέπει γι’ αυτό να ρωτήσουμε, πώς το βιβλίο της Γένεσης εκφράζει την αλήθεια – ποιες είναι οι προθέσεις του αφηγητή.
Το βιβλίο της Γένεσης αναμειγνύει την αλήθεια σε μεγάλο βαθμό με αφηγήματα διανθισμένα με γενεαλογίες. Τα κεφάλαια 1–11 περιγράφουν την απαρχή της ανθρώπινης φυλής και την διαθήκη του Θεού με τον Αβραάμ. Τα κεφάλαια 12-50 αφηγούνται σημαντικές εξελίξεις στην ιστορία της οικογένειας του Αβραάμ, των προγόνων του Ισραήλ, παρέχοντας έτσι το πλαίσιο της διαθήκης που έκανε ο Θεός με τον Ισραήλ στο Σινά. Τα πρώτα γεγονότα που περιγράφονται — συμπεριλαμβανομένων των αφηγήσεων περί δημιουργίας (κεφ. 1–2) και την πράξη ανυπακοής των πρωτοπλάστων, του Αδάμ και της Εύας (κεφ. 3), — είναι τα αρχικά επεισόδια της ανθρώπινης ιστορίας που οδηγούν στην ιστορία του Ισραήλ.
Μπορούμε να επωφεληθούμε από τον τρόπο με τον οποίο οι αφηγήσεις στην Παλαιά Διαθήκη και στον αρχαίο κόσμο ενσωμάτωσαν την αλήθεια που σχετίζεται με γεγονότα του παρελθόντος. Ακόμη και όταν οι αφηγήσεις τους πραγματεύονται γεγονότα, αυτά λειτουργούν ως μέσο για έναν θεολογικό σκοπό.
Μέσο
για έναν θεολογικό σκοπό
Στις αφηγήσεις αυτές – αρχαίες ή σύγχρονες – σπάνια πρόκειται για ωμές περιγραφές γεγονότων όπως αυτά συνέβησαν στο χρόνο. Πάρτε για παράδειγμα ένα τηλεοπτικό ριάλιτι σόου. Όταν γυρίζεται ένα επεισόδιο χρησιμοποιούνται συγχρόνως πολλές κάμερες για την καταγραφή πολλών γεγονότων και συνομιλιών. Στη συνέχεια ο σκηνοθέτης επιλέγει, τακτοποιεί και επεξεργάζεται το ακατέργαστο υλικό για να δημιουργήσει μια συνεκτική ιστορία που συνάδει με το πρόγραμμα της παράστασης. Ούτε ο σκηνοθέτης θα ήταν απόλυτα σίγουρος από την αρχή, ούτε οι θεατές θα περίμεναν ότι θα ήταν δυνατό να ανασυγκροτηθεί το ακατέργαστο υλικό κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καταλήξει στο προσδοκώμενο τελικό προϊόν. Η κατάσταση είναι παρόμοια με οποιαδήποτε άλλη ιστορική αφήγηση που δεν είναι παρά μια επιλεκτική αφήγηση γεγονότων για να εξυπηρετήσει έναν συγκεκριμένο σκοπό, και δεν διαφέρει από τις αρχαίες αφηγήσεις όπως στη Γένεση. Οι αρχαίοι συγγραφείς ενδιαφερόντουσαν περισσότερο για το νόημα των γεγονότων παρά για τις λεπτομέρειές τους. Υπό αυτή την έννοια, τέτοιες αφηγήσεις δεν είναι σαν τις σύγχρονες ιστορικές αφηγήσεις. Αν προσπαθούσαμε να αναγάγουμε το καταγεγραμμένο συμβάν σε μια σειρά από ισχυρισμούς σε στυλ προτάσεων, θα χάναμε ολόκληρη την ουσία της αφήγησης.
Στις αρχαίες αφηγήσεις πρόκειται λοιπόν για ερμηνείες του παρελθόντος, που γενικά δεν γράφτηκαν απλώς για να το περιγράψουν, αλλά μάλλον για να εξυπηρετήσουν κάποιο σκοπό. Βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και αληθινά πρόσωπα, αλλά δεν αποσκοπούν στο να εξερευνήσουν «τι πραγματικά συνέβη» με την έννοια που ίσως αναμένουν οι σύγχρονοι αναγνώστες. Αντίθετα, οι αφηγήσεις αυτές απευθύνονταν στον κόσμο της εποχής του αφηγητή, ρίχνοντας φως στον κόσμο εκείνο και δίνοντας την προοπτική να αγκαλιαστούν από τους ακροατές τους. Είναι η οπτική αυτή που ο αφηγητής σκοπεύει να μεταφέρει στο κοινό του. Οι λεπτομέρειες σπάνια χρησιμεύουν για μια ανασύσταση των γεγονότων του παρελθόντος.
Η
περίπτωση του κατακλυσμού στο Γένεση 6–9
Ας δούμε πώς εφαρμόζεται αυτή η προσέγγιση σε μια από τις πιο διάσημες ιστορίες της Γένεσης, την ιστορία του Νώε και του κατακλυσμού. Η ιστορία του κατακλυσμού πιθανότατα βασίζεται σε ένα σύνολο ακόμα πιο αρχαίων ιστοριών για ένα πραγματικό καταστροφικό περιφερειακό συμβάν πλημμύρας στην αρχαία Εγγύς Ανατολή. Αυτοί οι παλαιότεροι θρύλοι αποτελούσαν μέρος του πολιτιστικού σκηνικού στο οποίο γράφτηκε η Γένεση. Ο εμπνευσμένος συγγραφέας αναδιατυπώνει κάποια στοιχεία αυτών των παλαιότερων ιστοριών κάνοντας χρήση αρχαίων λογοτεχνικών πηγών προκειμένου να διδάξει για τη σοβαρότητα της αμαρτίας, την αγάπη και το έλεος του Θεού για τη δημιουργία του. Η ιστορία κάνει χρήση και συμβολικής γλώσσας για να εξυπηρετήσει τα θεολογικά αυτά σημεία της.
Όπως ολόκληρο το βιβλίο της Γένεσης, η ιστορία του κατακλυσμού είναι μέρος της αποκάλυψης του Θεού στην ανθρωπότητα. Ενημερώνει τον λαό του Ισραήλ για τη σχέση του Θεού με τη δημιουργία, με τον Ισραήλ ως τον εκλεκτό λαό του. Πρόκειται για αποκάλυψη του Θεού στον λαό του και όχι για επιστημονική περιγραφή ωμών γεγονότων φυσικής ιστορίας. Στην προσπάθειά τους να ανασυνθέσουν τις λεπτομέρειες του «τι πραγματικά συνέβη», πολλοί σήμερα χάνουν το θεολογικό μήνυμα της ιστορίας αυτής.
Η
ιστορία της Γένεσης
Οι αφηγήσεις στο βιβλίο της Γένεσης επικεντρώνονται σε αυτό που θα ονομάζαμε σύγκρουση και επίλυση. Ο σκοπός του Θεού από την αρχή είναι να γεμίσει η γη με την παρουσία του. Οι άνθρωποι απεικονίζουν τον Θεό και υποτάσσουν τη γη, επιφέροντας τάξη και καρποφορία στη δημιουργία (Γεν. 1–2). Η σύγκρουση εισχωρεί στην ιστορία όταν οι άνθρωποι επαναστατούν εναντίον του Θεού (Γεν. 3). Η ειρήνη του Θεού συντρίβεται και η γη καταντά καταραμένη. Ένας περαιτέρω εκφυλισμός ξεκινά (Γεν. 4-6) έως ότου ο Θεός φέρει κρίση και έλεος (Γεν. 6-9). Στη συνέχεια, οι άνθρωποι προσπαθούν να αποκαταστήσουν την παρουσία του Θεού (Γεν. 11) προτού ο Θεός ξεκινήσει τη δική του πρωτοβουλία για να αποκαταστήσει την παρουσία του στη γη (με μια διαθήκη).
Στο Γένεση 1–11 λοιπόν, βρίσκουμε την απαρχή της ιστορίας της ανθρωπότητας η οποία καταλήγει σε κρίση. Οι αφηγήσεις δίνουν μια πραγματική και αληθινή εκτίμηση των αρχικών σκοπών του Θεού αλλά και της ανθρώπινης δυστυχίας. Κατόπιν, στο Γένεση 12–50, βρίσκουμε την ιστορία του λαού Ισραήλ με τον οποίο ο Θεός επισυνάπτει μια διαθήκη η οποία πραγματοποιείται φανερά στο όρος Σινά. Η διαθήκη αυτή καθιερώνει τη σχέση του με τον Αβραάμ και τους απογόνους του, παρέχει τη δομή για τη ζωή στην παρουσία του Θεού και θέτει τα θεμέλια για την εγκαθίδρυση της παρουσίας του Θεού στη γη.
Συμπεράσματα
Κάθε αφήγηση έχει σκοπό και προοπτική. Οι περιγραφές στο βιβλίο της Γένεσης βρίσκονται ανάμεσα στις αρχαίες αφηγήσεις, που γράφτηκαν και συγκεντρώθηκαν από όσους μοιράζονται τον πολιτισμό και το λογοτεχνικό ύφος που επικρατούσε στον αρχαίο κόσμο. Όπως οι αφηγήσεις των αρχαίων λαών της Εγγύς Ανατολής, έτσι και οι αφηγήσεις στο βιβλίο της Γένεσης προσπερνούν όλες τις λεπτομέρειες εκτός από εκείνες που ο αφηγητής πιστεύει ότι είναι σημαντικές για τη διαμόρφωση του μηνύματος για τον συγκεκριμένο σκοπό του.
Συνεπώς, οι αφηγήσεις της δημιουργίας δεν περιλαμβάνονται στη Γραφή ως στοιχεία άμεσης μετάδοσης από τον Θεό για την προ-ανθρώπινη ιστορία. Βρίσκονται εκεί επειδή για τον εμπνευσμένο συγγραφέα η ερμηνεία της παρούσας κατάστασής του μέσω της αφήγησης των γεγονότων του παρελθόντος, αποκαλύπτει την αλήθεια για τον Θεό και τους σκοπούς του.
Η αλήθεια της Γένεσης δεν πρέπει να κρίνεται από το αν μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να ανασυνθέσουμε κάποια «επιστημονικά στοιχεία» περί δημιουργίας. Ο συγγραφέας κατέγραψε γεγονότα του παρελθόντος (π.χ. δημιουργία του σύμπαντος και της ανθρωπότητας, την αρχική της αθωότητα καθώς και την αποστασία της), χρησιμοποιώντας υποβλητικές εικόνες.
Όλοι οι Χριστιανοί που διαβάζουν τη Βίβλο με ένα τέτοιο πνεύμα, ανακαλύπτουν τη σημασία και τη συνάφεια των κειμένων αυτών για τη ζωή τους.
Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα
στην ιστοσελίδα https://biologos.org με τίτλο «Is Genesis real history? -
Common-questions»
