Διδάγματα της Ιστορίας σε εποχές Πανδημίας

Στο βιβλίο του «Η Άνοδος του Χριστιανισμού: Πώς το αφανές, οριακό κίνημα του Ιησού έγινε η δεσπόζουσα θρησκευτική δύναμη στον δυτικό κόσμο μέσα σε λίγους αιώνες»[1] ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Rodney Stark εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο έλαβε χώρα η ταχεία ανάπτυξη του Χριστιανισμού μέσα σε λίγους μόνο αιώνες. Γράφει πως οι κοινωνικές επιστήμες δίνουν τέλος σε κάποιους μύθους που επιχειρούν να εξηγήσουν την ταχεία ανάπτυξη του Χριστιανισμού, όπως π.χ. η αλλαγή θρησκεύματος που θέσπισε ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος το 380. Η ανακήρυξη του Χριστιανισμού ως επικρατούσα θρησκεία σ΄ ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πρέπει κατά τον Stark να θεωρηθεί «μάλλον ως απάντηση στο μαζικό κύμα της εποχής, που βρισκόταν σε εξέλιξη και όχι ως η αιτία του».

Πώς αναπτύσσονται θρησκευτικά κινήματα είναι ο κύριος στόχος της έρευνας του Stark. Ποια είναι τα στοιχεία για την ταχεία άνοδό τους; Ο Stark θεωρεί ότι υπάρχουν συγκεκριμένες κοινωνικές δυναμικές που πρέπει να εξεταστούν. Π.χ. τα δίκτυα οικογένειας και φίλων έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη αυτή και δείχνει ότι η αλλαγή είναι πιο πιθανή όταν «οι άνθρωποι έχουν ή αναπτύσσουν ισχυρότερες προσκολλήσεις σε μέλη της ίδιας ομάδας από ό, τι σε μη-μέλη». Σημειώνει επίσης ότι «νέα θρησκευτικά κινήματα αντλούν κυρίως οπαδούς από τις τάξεις των θρησκευτικά ανενεργών και δυσαρεστημένων, ακόμη και εκείνων που μόνο τυπικά συνδέονται με κάποια θρησκεία». Μια συνέπεια της αλλαγής από την μια θρησκεία στην άλλη, είναι πως οι μεσαίες και προνομιούχες τάξεις είναι περισσότερο διατεθειμένες για κάτι καινούργιο από ότι οι χαμηλότερες τάξεις. «Οι νέες θρησκείες πάντα καταλήγουν στα ανοίγματα της αγοράς που άφησαν οι αδυναμίες της συμβατικής θρησκείας μιας κοινωνίας», γράφει. Επίσης αναφέρει ότι «ο θρησκευτικός σκεπτικισμός είναι πιο διαδεδομένος μεταξύ των περισσότερο προνομιούχων».

Έναν άλλο παράγοντα στο ανερχόμενο χριστιανικό κίνημα αποτέλεσαν οι κοινωνικές κρίσεις, που προκλήθηκαν από φυσικές καταστροφές και αρρώστιες ή από το χάος που αυτές επέφεραν στην αστική ζωή. Κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της χριστιανικής ανάπτυξης, μια σειρά από φυσικές καταστροφές (συμπεριλαμβανομένων σεισμών και επιδημιών) συντάραξαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Stark πιστεύει ότι «ο Χριστιανισμός προσέφερε στους ανθρώπους μια πολύ πιο ικανοποιητική εξήγηση στο γιατί οι τρομερές αυτές συμφορές πλήττουν την ανθρωπότητα προσφέροντας και ένα συνάμα ελπιδοφόρο πορτρέτο του μέλλοντος. Επειδή οι Χριστιανοί, στηριζόμενοι και στην πίστη τους, ήταν πιο πιθανό να επιβιώσουν όλων αυτών, οι ειδωλολάτρες της εποχής θεώρησαν τη Χριστιανική πίστη πιο ελκυστική, πιο πειστική εν μέσω αυτών των αναταραχών. Έτσι η ανώτερη ερμηνευτική δύναμη της χριστιανικής θεολογίας βοήθησε να ξεπεραστεί ο παγανισμός. Ο συγγραφέας εξηγεί πώς, π.χ. η απλή νοσηλεία (που καθοδηγείται από την αγάπη της χριστιανικής γειτονίας) ήταν αποτελεσματική για την επιβίωση μεγάλου αριθμού αρρώστων: «Οι χριστιανοί-θύματα επιδημίας ελάμβαναν νοσηλευτική φροντίδα σε κάθε περίπτωση και από αλληλεγγύη μεταξύ τους, ενώ δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο μεταξύ των ειδωλολατρών. Οι πηγές μας μαρτυρούν ότι ακόμα και πολλοί ειδωλολάτρες απολάμβαναν νοσηλεία από Χριστιανούς».

Μαζί με πολλά άλλα στοιχεία ο Stark εξετάζει πώς εξηγείται η ταχεία ανάπτυξη του Χριστιανισμού μέσα σε λίγους μόνο αιώνες. Χρησιμοποιώντας την μεθοδολογία των κοινωνικών επιστημών και άλλους στατιστικούς υπολογισμούς αναλύει τον συνεχή και ταχύ ρυθμό ανάπτυξης των χριστιανών πιστών.

Ένας άλλος παράγοντας στην άνοδο του πρώιμου Χριστιανισμού ήταν και ο σημαντικός ρόλος των γυναικών στην εκκλησία. Επίσης, λόγω της απαγόρευσης των παιδοκτονιών και των αμβλώσεων, οι Χριστιανικές οικογένειες είχαν σε σύγκριση με τους ειδωλολάτρες, περισσότερες πιθανότητες να μεγαλώσουν πιστές κόρες, αυξάνοντας έτσι και τις πιθανότητες οικογενειών με Χριστιανικές βάσεις.

Η κοινωνιολογική έρευνα του Stark καταδεικνύει τόσο τους μηχανισμούς όσο και το μέγεθος της εξάπλωσης του Χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με κύριο λόγο την επαναστατική διδασκαλία του Ιησού Χριστού.

---

[1] Rodney Stark, The Rise of Christianity: How the Obscure, Marginal Jesus Movement Became the Dominant Religious Force in the Western World in a Few Centuries, New York: Harper One, 1996.
Στα ελληνικά από τις εκδόσεις "Άρτος Ζωής".