Η εξερεύνηση και ανασκευή του γονιδιώματος βιολογικών οργανισμών μέσω CRISPR αναστατώνει επιστήμονες και κοινωνία

Στις  11 Μαρτίου 2017, η εφημερίδα «Το Βήμα» δημοσίευσε άρθρο της Θεοδώρας Τσώλη σχετικά με το  CRISPR (που στα ελληνικά διαβάζεται κρίσπερ), ένα επαναστατικό εργαλείο που επιτρέπει στους επιστήμονες να «επεξεργαστούν» το γονιδίωμα ενός οργανισμού αφαιρώντας, προσθέτοντας ή τροποποιώντας κατά βούληση τμήματα στην αλληλουχία του DNA σε ελάχιστο χρόνο και με ελάχιστο κόστος. Οι δημοσιεύσεις σχετικά με την πολλά υποσχόμενη νέα τεχνική έχουν αυξηθεί κατά περίπου 1.500% μέσα στην τελευταία πενταετία. Η μέθοδος CRISPR δοκιμάζεται σε πολλά πεδία, από την ιατρική και τη φαρμακολογία ως τα βιοκαύσιμα και τις καλλιέργειες.

Πρόκειται για μοριακή τεχνική επεξεργασίας του DNA η οποία οδηγεί σε «αναγέννηση της συνθετικής βιολογίας»,  είναι κάτι σαν τον επεξεργαστή κειμένων που αφαιρεί τις λάθος λέξεις και βάζει τις σωστές στις θέσεις που αρμόζει. Όλο και περισσότεροι επιστήμονες παγκοσμίως χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη μέθοδο. Πρόκειται για «θησαυρό», ο οποίος όμως πρέπει χρησιμοποιηθεί σωστά, τόσο σε επιστημονικό όσο και σε κοινωνικό και ηθικό επίπεδο. Όπως συμβαίνει πάντα με καθετί νέο που παρεμβαίνει στο γονιδίωμα, υπάρχουν και τα ηθικά και κοινωνικά ζητήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε δημοσκόπηση του 2016 του μη κερδοσκοπικού αμερικανικού οργανισμού Pew Research Center ο οποίος αποτυπώνει τον «σφυγμό» του κοινού επάνω σε διαφορετικά θέματα, το 68% των ερωτηθέντων απάντησε ότι φοβάται τις τεχνικές επεξεργασίας του ανθρώπινου γονιδιώματος. Την ίδια στιγμή όμως το 90% εξ αυτών δεν γνώριζε καν τι είναι αυτές οι τεχνικές. Ο κύριος φόβος του κοινού – αλλά και κάποιων επιστημόνων – αφορά στη δημιουργία στο μέλλον παιδιών… κατά παραγγελία – παιδιά, με λίγα λόγια, γενετικώς «κομμένα και ραμμένα» με τη χείρα βοηθείας του CRISPR ώστε να διαθέτουν επιθυμητά χαρακτηριστικά. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν ανησυχίες ότι το τόσο ισχυρό αυτό μοριακό «ψαλίδι» θα βοηθήσει στο να γίνουν και πολλά άλλα εφιαλτικά επιστημονικά σενάρια πραγματικότητα: δημιουργία νέων, επιθετικών ειδών που θα καταστρέψουν ίσως την ανθρωπότητα, δημιουργία φονικότερων από ποτέ βιολογικών όπλων. Και ο κατάλογος των πιθανών (κακών) εφαρμογών είναι ατελείωτος. Στον αντίποδα όμως, δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναφέρουν ότι, όπως συμβαίνει πάντα με την επιστημονική πρόοδο, αυτή δεν μπορεί να ανακοπεί λόγω φόβου.

Κατά τον έλληνα ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Κωνσταντίνο Τζελέπη, είναι βασικό οι επιστήμονες να σεβαστούν τους κανόνες που θα καταστήσουν το CRISPR χρήσιμο για τους πολλούς και όχι για τους λίγους και επιτήδειους: «Μπορούμε με την τεχνική CRISPR να γράψουμε τη νέα βιολογία, να μάθουμε άγνωστες λειτουργίες των κυττάρων. Ας χρησιμοποιήσουμε το λαμπρό μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας συνετά για το καλό της επιστήμης αλλά και της ανθρωπότητας».

H συζήτηση αυτή έχει διεισδύσει και στους χριστιανικούς κύκλους. Από 22 έως 29 Ιουνίου 2019 οργανώνεται με τίτλο, «Το δέντρο της γνώσης CRISPR: Η βιοϊατρική, η επεξεργασία των γονιδίων και μέλλον της ανθρωπότητας» συνέδριο στο Star Island, New Hampshire από το αμερικανικό Ινστιτούτο Θρησκείας στην Εποχή της Επιστήμης (IRAS).

FridaysforFuture

Πριν δύο εβδομάδες, το BBC μετέδιδε πως ένας ισχυρός κυκλώνας χτύπησε και πάλι τη Μοζαμβίκη, στην ανατολική Αφρική, ισοπεδώνοντας χιλιάδες σπίτια και πλημμυρίζοντας περιοχές χαμηλού ύψους. Ο κυκλώνας Kenneth χτύπησε με ανέμους 220 χλμ την ώρα, μόλις ένα μήνα μετά από τον προηγούμενο κυκλώνα Ιντάι, τον Μάρτιο, που σκότωσε περισσότερους από 900 ανθρώπους σε τρεις χώρες στην ίδια περιοχή.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) είναι επιστημονική επιτροπή υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που ιδρύθηκε το 1988 από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών. Σκοπός της Επιτροπής είναι η αξιολόγηση της επιστημονικής βάσης των ερευνών που διεξάγονται για τη μελέτη των κλιματικών αλλαγών. Η Επιτροπή επίσης αξιολογεί τις συνέπειες των κλιματικών μεταβολών που προέρχονται από ανθρώπινη δραστηριότητα, μελετώντας πιθανές πολιτικές και δράσεις για την αντιμετώπιση των κινδύνων. Σε πρόσφατη έκθεσή της η Επιτροπή σκιαγραφεί ένα τρομακτικό μέλλον για τη ζωή στη γη. Καταδεικνύει πως ακόμη και αν τα έθνη είναι σε θέση να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν με την συμφωνία του Παρισιού το 2016, το κλίμα παγκοσμίως, θα εξακολουθεί να βαίνει προς την κατεύθυνση της υπερθέρμανσης κατά 3 βαθμούς Κελσίου ή και περισσότερο – μια αύξηση της θερμοκρασίας που θα οδηγήσει σε επιδείνωση έλλειψης τροφίμων, κίνδυνο πυρκαγιών, κυμάτων καύσωνα, παράκτιων πλημμυρών, της φτώχειας και της μετανάστευσης.

Μόλις έγινε γνωστή η έκθεση, περιβαλλοντικοί οργανισμοί και ομάδες ακτιβιστών οργάνωσαν πορείες διαμαρτυρίας, δηλώνοντας έντονα πως ήδη είναι αργά και ότι οι πολιτικοί πρέπει να πάρουν άμεσα μέτρα για να μειωθούν οι τρομακτικές συνέπειες για την ανθρωπότητα. Στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη μάλιστα, με σύνθημα „FridaysforFuture“ μαθητές, οι οποίοι φανερά ανησυχούν για το μέλλον τους, αρνούνται να πάνε στα σχολεία τους τις Παρασκευές και διοργανώνουν πορείες διαμαρτυρίας.

Είναι προφανές πως η παγκόσμια οικονομία και η τεχνολογία από μόνες τους δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν ότι όλοι οι άνθρωποι θα επιβιώσουν σε περίπτωση καταστροφής. Η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, ειδικά σε χώρες φτωχές όπως η Μοζαμβίκη ή το Μπαγκλαντές, απειλούνται και οι κυβερνήσεις γενικά πρέπει να λάβουν δραστικά μέτρα, όχι μόνο για τον περιορισμό τον κλιματικών επιπτώσεων, αλλά και για την αντιμετώπιση των καταστροφών.

Ο Χριστός με την παραβολή Του για τον σοφό ακροατή (βλ. Ματθ. 7, 24-27), μας προτρέπει να χτίσουμε τη ζωή μας με θεμέλια γερά, έτσι ώστε να μη υποστεί βλάβη ή καταστροφή όταν οι αντίξοες (κλιματικές και μη) συνθήκες την χτυπήσουν. Αυτά τα λόγια δεν ισχύουν μόνο με την πνευματική τους έννοια, αλλά και γενικά. Καθένας χτίζει τη ζωή του, είτε ακολουθώντας τον Χριστό και τις προτροπές Του, είτε το δικό του, συνήθως κοντόφθαλμο, συμφέρον. 

Γνωρίζοντας, λοιπόν, τι προμηνύει το μέλλον για όλη την ανθρωπότητα, ας λάβουμε τα μέτρα μας.