Ποιά ήταν τα κίνητρα για την ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης; Και γιατί στην Ευρώπη; O ευαγγελικός θεολόγος Ερνστ Μπεντς, στο βιβλίο του με τίτλο «Πίστη στη δημιουργία και εσχατολογική προσδοκία» [1], αναφέρει πέντε νοητικές προϋποθέσεις που αναδεικνύουν τη βιβλική προσέγγιση ως την μόνη ικανή να εξηγήσει ικανοποιητικά γιατί η νεότερη επιστήμη και η τεχνολογία αναπτύχτηκαν στην χριστιανική Ευρώπη και όχι σε άλλους πολιτισμούς.
1. Ο Θεός - Δημιουργός
Ο πρώτος παράγοντας είναι η χριστιανική αντίληψη της έννοιας του Θεού ως δημιουργού. Μπορεί κανείς αυτό να το θεωρήσει αυτονόητο, αλλά μόνο για μας που ζούμε στη Δύση. Αν θεωρήσει κανείς άλλες αναπτυγμένες θρησκείες όπως π.χ. τον βουδισμό, θα κατανοήσει ότι δεν υπάρχει σ' αυτόν η έννοια ενός προσωπικού θεού και κατ' ανάγκην ούτε η έννοια του δημιουργού της γης και του σύμπαντος. Με τα λόγια του Μπεντς: "Ειδικά ο βουδισμός δεν ανέπτυξε τεχνολογική κουλτούρα και πολλές από τις σχολές του χαρακτηρίζονται μάλιστα από μια αντι-τεχνολογική στάση" (σ. 136).
Στο επίκεντρο αυτού του επιχειρήματος βρίσκεται η πεποίθηση πως η Δημιουργία χαρακτηρίζεται από ευταξία για την οποία ο νομπελίστας στη βιοχημεία, Melvin Calvin, γράφει χαρακτηριστικά [2]: «Καθώς προσπαθώ να διακρίνω την προέλευση αυτής της πεποίθησης, μου φαίνεται πως αυτή βρίσκεται σε μια βασική έννοια που ανακαλύφθηκε 2.000 ή 3.000 χρόνια πριν, και που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στον δυτικό κόσμο από τους αρχαίους Εβραίους. ότι δηλαδή το σύμπαν διέπεται από ένα και μόνο Θεό, και δεν είναι το προϊόν ιδιοτροπιών πολλών θεών, ο καθένας διέποντας τη δική του περιοχή, σύμφωνα με δικούς του νόμους. Αυτή η μονοθεϊστική άποψη φαίνεται πως είναι η ιστορική βάση της σύγχρονης επιστήμης».
Ή, απλά με τα λόγια του C. S. Lewis: «Οι άνθρωποι στράφηκαν προς την επιστήμη, επειδή αναζητούσαν τον νόμο στη φύση και τον αναζητούσαν στη φύση επειδή πίστευαν ότι υπάρχει νομοθέτης».
2. Η Φύση είναι δημιούργημα, όχι αντικείμενο λατρείας
Η Βίβλος από-μυθοποιεί τη Φύση και απελευθερώνει τον άνθρωπο στο να την προσεγγίσει χωρίς φόβο ή ενδοιασμούς. Επιτρέπει την χρήση της Φύσης για επιστημονικούς σκοπούς καθώς και την εκμετάλλευσή της δια μέσου της τεχνολογίας προς όφελός του.
Επίσης, ισχύει το εξής: Επειδή η Φύση είναι δημιουργία του Θεού, μπορούμε να υποθέσουμε ότι στη δομή της εκείνη χαρακτηρίζεται από ομαλότητα, συνοχή, λογικότητα και συνέπεια. Μόνο έτσι ο επιστήμονας μπορεί να προσεγγίσει τη Φύση και να εφαρμόσει επάνω της την επιστημονική μέθοδο.
3. Ο ξεχωριστός ρόλος του ανθρώπου
Ο ειδικός αυτός ρόλος χαρακτηρίζεται στη Γραφή ως πλάσμα «κατ΄ εικόναν Θεού». Αυτή η έννοια του imago dei, κατά τον Μπεντς, δίνει στον άνθρωπο τη μεγαλύτερη ώθηση για επιστημονική δραστηριότητα και τεχνολογική ενασχόληση, επειδή μόνο εκείνος αποκτά την ικανότητα για ελεύθερη δημιουργικότητα, που μόνο ο Θεός κατείχε.
4. Ο άνθρωπος καλείται να συμπράξει στην εξάπλωση της κυριαρχίας του Θεού
Κατ' αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται «συνεργάτης» του Θεού όσον αφορά τον κόσμο και τη δημιουργία. Η εργασία κατά τη Βίβλο δεν θεωρείται απαξιωτική, όπως π.χ. στην αρχαία Ελλάδα, επειδή ο ίδιος ο Θεός εργάζεται. Η εργασία αυτή συμπεριλαμβάνει το έργο της «διαφύλαξης» και «ολοκλήρωσης» της δημιουργίας καθώς και τη διαχείρισή της ως συνεργάτης του Θεού. Προσδοκώντας το τέλος των καιρών, που δεν ορίζει ο άνθρωπος, αλλά ο Θεός, ο χριστιανός γνωρίζει ότι έχει να απολογηθεί σ' Αυτόν.
5. Η έννοια της «ενσάρκωσης»
Η βαθύτερη έννοια ως προϋπόθεση για την ενασχόληση με την επιστημονική και τεχνολογική δραστηριότητα βρίσκεται κατά τον Μπεντς στη δυαδική υπόσταση «πνεύμα-σάρκα» σε αντίθεση με την (αριστοτέλεια) υπόσταση «πνεύμα-ύλη». Σημειώνει με τα λόγια του αγγλικανού Ουίλλιαμ Τέμπλ: «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια θρησκεία, στην οποία η ύλη είναι το πραγματικό υπόβαθρο του πνεύματος και όπου 'πνεύμα' κατανοείται ως η δράση επάνω στην ύλη. Μόνο ο χριστιανισμός ανταποκρίνεται στην ανάγκη αυτή. Η κεντρική του διαπίστωση συνοψίζεται στο ότι 'ο λόγος σάρξ εγένετο' . Ο χριστιανισμός επομένως είναι η πιο υλιστική θρησκεία ανάμεσα σε όλες τις εξελιγμένες θρησκείες, επειδή, ενώ οι άλλες επιδιώκουν την πνευματικότητα αποστρεφόμενες από κάθε τι το υλικό, ο χριστιανισμός εκφράζει την πνευματικότητά του κυριαρχώντας πάνω την ύλη.» [3]
Στο βιβλίο του με τίτλο «Θρησκεία και η ανάπτυξη της μοντέρνας επιστήμης» [4] ο καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Ούτρεχτ της Ολλανδίας, Ράγερ Χούικας επισημαίνει κάποιες ανεπάρκειες στην αρχαία ελληνική σκέψη, όπως π.χ. την θεώρηση της χειρωνακτικής εργασίας στην αρχαία Ελλάδα, που συνέβαλλε στο να μη επικρατήσει διαχρονικά η αρχαία ελληνική επιστημονική θεώρηση. Η νέα επιστημονική σκέψη κράτησε μεν τα απαραίτητα από την αρχαία σκέψη, γρήγορα όμως ανέπτυξε νέα γνώση.
[1] Ernst Benz, Schöpfungsglaube und Endzeiterwartung (Πίστη στη δημιουργία και εσχατολογική προσδοκία), Nymphenburger Verlagshandlung, München 1965
[2] Melvin Calvin, Chemical Evolution: Molecular Evolution towards the Origin of Living Systems on the Earth and Elsewhere, Oxford: Clarendon Press 1969, σ. 258
[3] William Temple, The Case for Evangelization, στο: Proceedings of the Jerusalem Meeting of the International Missionary Council, 1928, vol. I, σ. 368-379
[4] Reijer Hooykaas, Religion and the Rise of Modern Science, Scottish Academic Press, Edinburgh 1972
1. Ο Θεός - Δημιουργός
Ο πρώτος παράγοντας είναι η χριστιανική αντίληψη της έννοιας του Θεού ως δημιουργού. Μπορεί κανείς αυτό να το θεωρήσει αυτονόητο, αλλά μόνο για μας που ζούμε στη Δύση. Αν θεωρήσει κανείς άλλες αναπτυγμένες θρησκείες όπως π.χ. τον βουδισμό, θα κατανοήσει ότι δεν υπάρχει σ' αυτόν η έννοια ενός προσωπικού θεού και κατ' ανάγκην ούτε η έννοια του δημιουργού της γης και του σύμπαντος. Με τα λόγια του Μπεντς: "Ειδικά ο βουδισμός δεν ανέπτυξε τεχνολογική κουλτούρα και πολλές από τις σχολές του χαρακτηρίζονται μάλιστα από μια αντι-τεχνολογική στάση" (σ. 136).
Στο επίκεντρο αυτού του επιχειρήματος βρίσκεται η πεποίθηση πως η Δημιουργία χαρακτηρίζεται από ευταξία για την οποία ο νομπελίστας στη βιοχημεία, Melvin Calvin, γράφει χαρακτηριστικά [2]: «Καθώς προσπαθώ να διακρίνω την προέλευση αυτής της πεποίθησης, μου φαίνεται πως αυτή βρίσκεται σε μια βασική έννοια που ανακαλύφθηκε 2.000 ή 3.000 χρόνια πριν, και που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στον δυτικό κόσμο από τους αρχαίους Εβραίους. ότι δηλαδή το σύμπαν διέπεται από ένα και μόνο Θεό, και δεν είναι το προϊόν ιδιοτροπιών πολλών θεών, ο καθένας διέποντας τη δική του περιοχή, σύμφωνα με δικούς του νόμους. Αυτή η μονοθεϊστική άποψη φαίνεται πως είναι η ιστορική βάση της σύγχρονης επιστήμης».
Ή, απλά με τα λόγια του C. S. Lewis: «Οι άνθρωποι στράφηκαν προς την επιστήμη, επειδή αναζητούσαν τον νόμο στη φύση και τον αναζητούσαν στη φύση επειδή πίστευαν ότι υπάρχει νομοθέτης».
2. Η Φύση είναι δημιούργημα, όχι αντικείμενο λατρείας
Η Βίβλος από-μυθοποιεί τη Φύση και απελευθερώνει τον άνθρωπο στο να την προσεγγίσει χωρίς φόβο ή ενδοιασμούς. Επιτρέπει την χρήση της Φύσης για επιστημονικούς σκοπούς καθώς και την εκμετάλλευσή της δια μέσου της τεχνολογίας προς όφελός του.
Επίσης, ισχύει το εξής: Επειδή η Φύση είναι δημιουργία του Θεού, μπορούμε να υποθέσουμε ότι στη δομή της εκείνη χαρακτηρίζεται από ομαλότητα, συνοχή, λογικότητα και συνέπεια. Μόνο έτσι ο επιστήμονας μπορεί να προσεγγίσει τη Φύση και να εφαρμόσει επάνω της την επιστημονική μέθοδο.
3. Ο ξεχωριστός ρόλος του ανθρώπου
Ο ειδικός αυτός ρόλος χαρακτηρίζεται στη Γραφή ως πλάσμα «κατ΄ εικόναν Θεού». Αυτή η έννοια του imago dei, κατά τον Μπεντς, δίνει στον άνθρωπο τη μεγαλύτερη ώθηση για επιστημονική δραστηριότητα και τεχνολογική ενασχόληση, επειδή μόνο εκείνος αποκτά την ικανότητα για ελεύθερη δημιουργικότητα, που μόνο ο Θεός κατείχε.
4. Ο άνθρωπος καλείται να συμπράξει στην εξάπλωση της κυριαρχίας του Θεού
Κατ' αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται «συνεργάτης» του Θεού όσον αφορά τον κόσμο και τη δημιουργία. Η εργασία κατά τη Βίβλο δεν θεωρείται απαξιωτική, όπως π.χ. στην αρχαία Ελλάδα, επειδή ο ίδιος ο Θεός εργάζεται. Η εργασία αυτή συμπεριλαμβάνει το έργο της «διαφύλαξης» και «ολοκλήρωσης» της δημιουργίας καθώς και τη διαχείρισή της ως συνεργάτης του Θεού. Προσδοκώντας το τέλος των καιρών, που δεν ορίζει ο άνθρωπος, αλλά ο Θεός, ο χριστιανός γνωρίζει ότι έχει να απολογηθεί σ' Αυτόν.
5. Η έννοια της «ενσάρκωσης»
Η βαθύτερη έννοια ως προϋπόθεση για την ενασχόληση με την επιστημονική και τεχνολογική δραστηριότητα βρίσκεται κατά τον Μπεντς στη δυαδική υπόσταση «πνεύμα-σάρκα» σε αντίθεση με την (αριστοτέλεια) υπόσταση «πνεύμα-ύλη». Σημειώνει με τα λόγια του αγγλικανού Ουίλλιαμ Τέμπλ: «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια θρησκεία, στην οποία η ύλη είναι το πραγματικό υπόβαθρο του πνεύματος και όπου 'πνεύμα' κατανοείται ως η δράση επάνω στην ύλη. Μόνο ο χριστιανισμός ανταποκρίνεται στην ανάγκη αυτή. Η κεντρική του διαπίστωση συνοψίζεται στο ότι 'ο λόγος σάρξ εγένετο' . Ο χριστιανισμός επομένως είναι η πιο υλιστική θρησκεία ανάμεσα σε όλες τις εξελιγμένες θρησκείες, επειδή, ενώ οι άλλες επιδιώκουν την πνευματικότητα αποστρεφόμενες από κάθε τι το υλικό, ο χριστιανισμός εκφράζει την πνευματικότητά του κυριαρχώντας πάνω την ύλη.» [3]
Στο βιβλίο του με τίτλο «Θρησκεία και η ανάπτυξη της μοντέρνας επιστήμης» [4] ο καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Ούτρεχτ της Ολλανδίας, Ράγερ Χούικας επισημαίνει κάποιες ανεπάρκειες στην αρχαία ελληνική σκέψη, όπως π.χ. την θεώρηση της χειρωνακτικής εργασίας στην αρχαία Ελλάδα, που συνέβαλλε στο να μη επικρατήσει διαχρονικά η αρχαία ελληνική επιστημονική θεώρηση. Η νέα επιστημονική σκέψη κράτησε μεν τα απαραίτητα από την αρχαία σκέψη, γρήγορα όμως ανέπτυξε νέα γνώση.
[1] Ernst Benz, Schöpfungsglaube und Endzeiterwartung (Πίστη στη δημιουργία και εσχατολογική προσδοκία), Nymphenburger Verlagshandlung, München 1965
[2] Melvin Calvin, Chemical Evolution: Molecular Evolution towards the Origin of Living Systems on the Earth and Elsewhere, Oxford: Clarendon Press 1969, σ. 258
[3] William Temple, The Case for Evangelization, στο: Proceedings of the Jerusalem Meeting of the International Missionary Council, 1928, vol. I, σ. 368-379
[4] Reijer Hooykaas, Religion and the Rise of Modern Science, Scottish Academic Press, Edinburgh 1972
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου