Ο νομπελίστας Hinton προειδοποιεί για παραλήψεις στην ασφάλεια ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης

Ο Geoffrey E. Hinton, πρωτοπόρος στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), υπεύθυνος για την ανάπτυξη «νευρωνικών δικτύων», τιμήθηκε με το Νόμπελ 2024 μαζί με τον John J. Hopfield. Οι δύο επιστήμονες κέρδισαν το βραβείο για την πρωτοποριακή εργασία τους στη νοημοσύνη μηχανών, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για έναν επαναστατικό νέο τρόπο χρήσης των υπολογιστών.

Ο Hinton μόλις πέρυσι είχε αποσπάσει την προσοχή της παγκόσμιας δημοσιότητας όταν έφυγε από την Google προειδοποιώντας το κοινό για τους πιθανούς κινδύνους των νέων συστημάτων ΤΝ. Παρομοίασε μάλιστα την επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης με τη Βιομηχανική Επανάσταση του δέκατου ένατου αιώνα, μόνο που αυτή τη φορά, δεν θα είναι οι φυσικές μας ικανότητες που θα υπερνικηθούν από τη μηχανή, αλλά η διάνοιά μας. Οι New York Times αναφέρουν,

«Θα είναι συγκρίσιμη με τη Βιομηχανική Επανάσταση», είπε. «Αντί να υπερβαίνει τους ανθρώπους σε σωματική δύναμη, θα ξεπεράσει τους ανθρώπους σε πνευματικές ικανότητες. Δεν έχουμε εμπειρία για το πώς είναι να έχεις πράγματα πιο έξυπνα από εμάς».

Οι συνέπειες της διαφημιστικής εκστρατείας της τεχνητής νοημοσύνης έχουν ήδη αποδειχθεί σημαντικές. Τα πάντα, από τις εκθέσεις πρωτοετών φοιτητών μέχρι και ολόκληρα περιοδικά, αποκαλύπτουν ότι η λογοκλοπή ChatGPT οφείλεται στα νευρωνικά δίκτυα που βοήθησε ο Hinton να γίνουν εφικτά πριν από περίπου πενήντα χρόνια. Στο μεταξύ, καλλιτέχνες και συγγραφείς έχουν συνενωθεί και έχουν καταθέσει μήνυση καταδικάζοντας την εισβολή περιεχομένου που δημιουργείται μέσω ΤΝ στη δημιουργική τους επικράτεια. Εν ολίγοις, οι ανησυχίες σχετικά με τα πνευματικά και τα καλλιτεχνικά δικαιώματα έχουν αξία.

Ένα αίτημα που απαιτεί προσοχή

Ο Hinton, σύμφωνα με τους New York Times,  πιστεύει ότι η κατάκτηση του Νόμπελ θα κάνει τους ανθρώπους να ακούν πιο προσεκτικά αυτά που λέει, συμπεριλαμβανομένων των προειδοποιήσεών του.

Με κάθε τεχνολογική εφεύρεση, προκύπτουν δυνατότητες και κίνδυνοι. Το ερώτημα τώρα είναι αν έχουμε κατανοήσει πλήρως το εύρος των επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης και αν έχουμε την ηθική ευθύνη να την χρησιμοποιήσουμε σωστά. Όσον αφορά την ανησυχία του Hinton σχετικά με τις μηχανές που ξεπερνούν την ανθρώπινη διάνοια, η κοινότητα της φιλοσοφίας του νου πρέπει να κάνει κάποιες βαθιές συζητήσεις σχετικά με το τι σημαίνει εξαρχής το να έχεις «διάνοια». Είναι ένας νοητικός συλλογισμός συγκρίσιμος με έναν υπολογιστικό αλγόριθμο; Είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος το ίδιο ντετερμινιστικός; Ή μήπως το επί μακρόν αμφισβητούμενο στοιχείο της ελεύθερης βούλησης διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να κατανοήσει κανείς τη νοημοσύνη;

‘Ο Άλτμαν νοιάζεται περισσότερο για τα χρήματα’, λέει ο Hinton

Ο Hinton έκανε επίσης ένα σύντομο βίντεο ευχαριστώντας τους πρώην μαθητές του στο ταξίδι του προς το Νόμπελ, αλλά αφιέρωσε επίσης και χρόνο για να επικρίνει τον Sam Altman, Διευθύνοντα Σύμβουλο της εταιρίας OpenAI, ότι νοιάζεται λιγότερο για την ασφάλεια της τεχνητής νοημοσύνης (την οποία, όπως λέει ο Hinton, η OpenAI είχε αρχικά σκοπό να προωθήσει) και περισσότερα για τα κέρδη. Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Altman εκδιώχθηκε από τη θέση του στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρίας, αλλά ανέβηκε πάλι στην κορυφή της λίγες μέρες αργότερα.

Η ειδική σε τέτοια θέματα δημοσιογράφος Kylie Robison γράφει στο περιοδικό The Verge,

Η OpenAI ξεκίνησε με μια περίφημη αλτρουιστική αποστολή: να βοηθήσει την ανθρωπότητα να αναπτύξει γενική τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά στην πορεία κατάφερε να γίνει μια από τις καλύτερα χρηματοδοτούμενες εταιρείες στο Silicon Valley. Τώρα, η ένταση μεταξύ αυτών των δύο στόχων φτάνει στα άκρα.

Η μάχη συνεχίζεται

Σύμφωνα με την έκθεση της Robison, οι υποψίες του Hinton για τον Altman είναι βάσιμες, με τρεις κορυφαίους υπαλλήλους της εταιρείας να έχουν αποχωρήσει τον τελευταίο χρόνο μετά την προσωρινή απόλυση του Altman. «Τι γίνεται λοιπόν το OpenAI;» ρωτάει η Ρόμπισον.

Όλα τα σημάδια δείχνουν μια συμβατική εταιρεία τεχνολογίας υπό τον έλεγχο ενός ισχυρού στελέχους της – ακριβώς η δομή που η ίδια κατασκευάστηκε για να αποφύγει.

Η μάχη της τεχνητής νοημοσύνης θα συνεχίσει να αντικατοπτρίζει την τάση μεγάλων τεχνολογικών εταιριών για εκρίζωση χρημάτων που προκαλούν ρύθμιση από κρατικούς μηχανισμούς, και, σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις, ηθική αντίσταση. Όταν κάποιες start up  της τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπουν σε νεκρούς να καταντούν chatbot, κάτι που συνέβη πρόσφατα μέσω της εταιρίας Character.AI, είναι καιρός να αρχίσει να αναρωτιέται κανείς πώς μπορούν να αποφευχθούν τέτοιες ηθικές παραβιάσεις. Μπορούν, δεδομένης της τεχνολογίας και της έλλειψης ορίων; Ακόμα κι αν ο Hinton προειδοποιεί για την τεχνολογία που ο ίδιος βοήθησε να δημιουργηθεί, θα τον ακούσουν και θα συμμορφωθούν άραγε οι γίγαντες της τεχνητής νοημοσύνης στο Silicon Valley;

Πηγή: Peter Biles στο περιοδικό Mind Matters, 10 Οκτωβρίου 2024

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει τις ρίζες της στις Χριστιανικές Αρχές και Αξίες ενός ανθρώπου από τη Μέση Ανατολή

O Τσαρλς Μάλικ γεννήθηκε το 1906 και μεγάλωσε ως πολίτης στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στο σημερινό βόρειο Λίβανο. Ελληνορθόδοξος «μέχρι το κόκαλο», όπως το εξέφρασε αργότερα ο γιός του Χαμπίμπ, ο Μάλικ φοίτησε σε προτεσταντικό γυμνάσιο οικοτροφείου και στη συνέχεια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Έκανε διδακτορικό στη φιλοσοφία υπό τον Alfred North Whitehead στο Χάρβαρντ και τον Martin Heidegger στη Γερμανία.

Μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πόλεμου, ο Μάλικ υπήρξε πρεσβευτής του Λιβάνου στις ΗΠΑ (1945-55) και έπειτα υπουργός Εξωτερικών του Λιβάνου (1956-58). Συμμετέχοντας στην ιδρυτική διάσκεψη του ΟΗΕ το 1945 εντάχθηκε στη νεοσύστατη Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Οι διπλωματικές του ικανότητες, ως προέδρου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, οδήγησαν στην ψήφιση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (UDHR) στις 10 Δεκεμβρίου 1948. Σαράντα οκτώ έθνη (τότε) ψήφισαν υπέρ, οκτώ απείχαν, κανένα κατά.

Αυτό θεωρήθηκε θαύμα, δεδομένης της παγκόσμιας πολιτικής εχθρότητας και αντιπαλότητας κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού του Βερολίνου από τους Σοβιετικούς υπό τον Στάλιν (Ιούνιος 1948 – Μάιος 1949). Όμως υπήρξε ένα σύντομο ειρηνικό χρονικό διάστημα, πριν αρχίσει πραγματικά ο Ψυχρός Πόλεμος και η Κίνα γίνει κομμουνιστική, όπου μια τέτοια διεθνής συναίνεση μπορούσε να επιτευχθεί.

Ελεύθεροι και ίσοι

Το τεράστιο μέγεθος της κατάφωρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε γαλβανίσει την αποφασιστικότητα των παγκόσμιων ηγετών και πολλών ακαδημαϊκών να αποτρέψουν να επαναληφθούν σε τέτοια κλίμακα τέτοιου είδους αδικίες. Η διατύπωση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ήταν μέρος της προσπάθειας για τη δημιουργία καθολικής αποδοχής της ιδέας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως πυλώνα της νέας παγκόσμιας τάξης. Το πρώτο άρθρο είχε ως εξής:

Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι σε αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να ενεργούν ο ένας προς τον άλλο με πνεύμα αδελφοσύνης.

Ο Μάλικ είχε επιμείνει στο να συμπεριληφθεί η παραπάνω φράση με έντονους χαρακτήρες για να τονιστεί η κεντρική θέση της ελευθερίας συνείδησης και επιλογής. Προέτρεψε μάλιστα τους αντιπροσώπους να κοιτάξουν πέρα από τις ιδεολογίες τους και να επικεντρωθούν πλήρως στον άνθρωπο ως πρόσωπο. Αμφισβήτησε τόσο την κομμουνιστική αντίληψη του κολεκτιβισμού αφενός, όσο και την καπιταλιστική άποψη της κοινωνίας ως ατομικιστικών μονάδων που αναζητούν οικονομικό συμφέρον και μόνο.

Δύο συγκεκριμένα άρθρα στη Διακήρυξη αυτή αποδίδονται στην επιρροή του. Το άρθρο 16 που αφορά το γάμο και την οικογένεια, το οποίο επιβεβαιώνει το δικαίωμα στο γάμο (με ελεύθερη και πλήρη συναίνεση των συζύγων), τη σύσταση οικογένειας και τα ίσα δικαιώματα κατά τη διάρκεια του γάμου και κατά τη διάλυσή του. Η οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης ομαδική μονάδα της κοινωνίας και έχει δικαίωμα προστασίας από την κοινωνία και το κράτος.

Το δεύτερο άρθρο για τη διατύπωση του οποίου αγωνίστηκε είναι το άρθρο 18, το οποίο βέβαια έκανε τους Σαουδάραβες να απέχουν από την ψηφοφορία και συνεχίζει μέχρι σήμερα να εγείρει αντιρρήσεις ειδικά στον μουσουλμανικό κόσμο όπου συχνά παραβιάζεται:

Καθένας έχει δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας.

Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία να αλλάξει κανείς θρησκεία ή τις πεποιθήσεις του και επίσης την ελευθερία, είτε μόνος είτε από κοινού με άλλους, δημόσια ή ιδιωτικά, να εκδηλώνει τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις του μέσω διδασκαλίας, άσκησης, λατρείας και τήρησης των κανόνων.

Αριθμός ρεκόρ

Αναγνωρισμένος παγκοσμίως για τον ρόλο του στην υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, του απονεμήθηκε αριθμός ρεκόρ με πάνω από πενήντα επίτιμους διδάκτορες από κορυφαία πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο. Ο Μάλικ, όπως έγινε γνωστό, ακολουθούσε προσωπικό πρόγραμμα ανάγνωσης της Βίβλου, έγραψε πολυάριθμα σχόλια για τη Βίβλο και τα γραπτά των πρώτων Πατέρων της Εκκλησίας. Υπήρξε ενεργό μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών από το 1967 έως το 1971 και ήταν αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιρειών (1966-71).

Στην κεντρική του ομιλία στα εγκαίνια του Κέντρου Billy Graham στο Wheaton College στην Αμερική, προειδοποίησε για τον επικείμενο ευαγγελικό αντι-διανοητισμό, τονίζοντας την ανάγκη «δύο καθηκόντων», αυτό της σωτηρίας της ψυχής και αυτό της σωτηρίας του νου. Μία από τις σκέψεις του:

Δεν θέλω να παραμείνω στην ευσέβεια – ζητώ και την αυστηρή πνευματική εκπαίδευση που οδηγεί στην τελειότητα του νου. Παρομοίως, δεν θέλω να παραμείνω στη λογική – ζητώ τη σωτηρία της ψυχής, τον φόβο του Κυρίου.

Πηγή: Jeff Fountain, Weekly Word

Είναι η επιστήμη πιο λογική από την πίστη;

Ένα από τα βασικά επιχειρήματα του βιβλίου του Richard Dawkins,  «Η Περί Θεού Αυταπάτη», είναι ότι η θρησκευτική πίστη είναι παράλογη. «Ξεροκέφαλοι πιστοί δεν χαμπαριάζουν από επιχειρήματα», γράφει. Η πίστη γι’ αυτόν είναι μια «διαδικασία μη-σκέψης», η οποία βλάπτει «ακριβώς επειδή δεν απαιτεί δικαιολογίες και δεν προβάλλει επιχειρήματα». Εκφράσεις σαν αυτές είναι χαρακτηριστικές για το ύφος του Dawkins, ο οποίος συνδυάζει μια ρητορική άρνησης του Θεού με μια ελάχιστη εκτίμηση για στοιχεία και για σαφήνεια. Ας δούμε όμως το θέμα λίγο πιο αναλυτικά.

Όλοι συμφωνούν ότι η επιστήμη είναι μια από τις πιο ασφαλείς μορφές γνώσης που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα. Πώς ξέρουμε ότι ο χημικός τύπος του νερού είναι Η₂O; Πώς γνωρίζουμε τη δομή του DNA; Η απάντηση είναι απλή: αυτό λένε τα επιστημονικά στοιχεία. Δεν νομίζω ότι κάποιος θα διαφωνήσει με αυτό.

Ο Dawkins έχει δίκιο όταν επαινεί τις επιστήμες για την ικανότητά τους να δίνουν σαφείς, αξιόπιστες απαντήσεις σε ορισμένα σημαντικά ερωτήματα, όπως το «πώς μεταδίδεται η γενετική πληροφορία;» Μέχρι εδώ όλα καλά. Δείτε όμως και ένα άλλο ερώτημα: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;» Αυτό είναι σαφώς πιο  σημαντικό. Μπορεί η επιστήμη να το απαντήσει; Η απάντηση που δίνει ο Dawkins είναι πως η επιστήμη δεν ανακαλύπτει κανένα νόημα στη ζωή – και επομένως ότι δεν υπάρχει νόημα στη ζωή. Έχει όμως δίκιο μ’ αυτό;

Ας δούμε μερικά σοφά λόγια που έγραψε ο Peter Medawar, ένας από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες της Οξφόρδης, ο οποίος κέρδισε το Νόμπελ Ιατρικής για το έργο του στην ανοσολογία. Σε βιβλίο του με τίτλο, «Τα όρια της επιστήμης» ο Medawar ερευνά το ερώτημα, πώς το εύρος της επιστήμης περιορίζεται από τη φύση της πραγματικότητας.

Τονίζοντας ότι η επιστήμη είναι «ασύγκριτα η πιο επιτυχημένη επιχείρηση με την οποία ασχολήθηκαν ποτέ τα ανθρώπινα όντα», κάνει διάκριση ανάμεσα σε ερωτήματα που εκείνος αποκαλεί «υπερβατικά», δηλαδή ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν από τη θρησκεία και τη μεταφυσική, και ερωτήματα που έχουν σχέση με την οργάνωση και τη δομή του υλικού σύμπαντος.

Όσον αφορά το τελευταίο είδος ερωτημάτων, ο Medawar υποστηρίζει πως δεν υπάρχουν όρια στις δυνατότητες επιστημονικής επιτυχίας. Συμφωνεί με τον Dawkins – αλλά μόνο σε ότι ορίζεται και περιορίζεται εντός του τομέα και στα όρια όπου οι επιστήμες διαθέτουν τέτοια αρμοδιότητα.

Τι γίνεται όμως με τα άλλα ερωτήματα; Π.χ. με το ερώτημα του Θεού; Ή για το αν υπάρχει σκοπός μέσα στο σύμπαν; Ο Medawar, σαν να προλαμβάνει την παράτολμη και απλοϊκή άποψη του Dawkins, προτείνει ότι οι επιστήμονες πρέπει να είναι προσεκτικοί όσον αφορά τις δηλώσεις που κάνουν για τα θέματα αυτά, επειδή εύκολα μπορεί να χάσουν την εμπιστοσύνη του κοινού από δογματικές υπερεκτιμήσεις που τυχόν κάνουν.

Αν και ομολογεί ορθολογιστής, ο Medawar είναι ξεκάθαρος στο θέμα αυτό:

Το ότι υπάρχει πράγματι όριο στην επιστήμη καθίσταται πολύ πιθανό από την ύπαρξη ερωτημάτων τα οποία η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει, και ότι καμία πιθανή πρόοδος της επιστήμης δεν θα της επέτρεπε να απαντήσει... Έχω υπόψη μου ερωτήματα όπως: Πώς ξεκίνησαν όλα; Για ποιο λόγο είμαστε όλοι εδώ; Τι νόημα έχει να ζει κανείς;

Ο δογματικός θετικισμός σήμερα -σαν ένα μέρος μιας άλλης εποχής – θα απέρριπτε τέτοια ερωτήματα ως μη-ερωτήματα ή ψευδοερωτήματα, τα οποία μόνο απλοί άνθρωποι ή και τσαρλατάνοι του ενός ή του άλλου είδους μπορούν να απαντήσουν. Μια τέτοια προκαταρκτική απόρριψη όμως αφήνει κενά και προκαλεί δυσαρέσκεια σχετικά με τα ερωτήματα που έχουν νόημα για αυτούς που τα θέτουν καθώς και τις απαντήσεις που εκείνοι προσπαθούν να δώσουν. Αλλά, ό,τι άλλο μπορεί να αμφισβητηθεί, είναι γενικά αποδεκτό ότι δεν πρέπει να αναζητούμε απαντήσεις γι’ αυτά στην επιστήμη.

Ίσως το βιβλίο του Dawkins, «Η Περι Θεού Αυταπάτη», να αιφνιδίασε τον Medawar, λόγω της καθυστερημένης αυτής άνθισης ενός δογματικού θετικισμού που εκείνος είχε θεωρήσει ξεπερασμένο.

Το θέμα είναι προφανές και σημαντικό: η επιστήμη δεν μπορεί να μας πει αν υπάρχει Θεός. Δεν μπορεί να μας πει γιατί βρισκόμαστε εδώ (αν και μπορεί να προσφέρει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις σχετικά με το πώς αυτό συνέβη). Όταν πρόκειται για θέματα νοήματος, σκοπού και αξίας, η επιστήμη είναι τυφλή. Και αυτό δεν είναι κριτική της επιστήμης, αλλά αναγνώριση και σεβασμός απέναντί της ως προς αυτά που την περιορίζουν.

Ο Dawkins δεν είναι τυπικός αντιπρόσωπος της επιστήμης όσον αφορά το σημείο αυτό, επειδή οι περισσότεροι επιστήμονες γνωρίζουν τα όρια της επιστήμης τους και δεν βλέπουν κανένα πρόβλημα στην αναζήτηση απαντήσεων αλλού όταν πρόκειται για πραγματικά μεγάλα ζητήματα της ζωής.

Πηγή: https://www.bethinking.org/does-science-disprove-god/isnt-science-more-rational-than-faith

Ο Alister McGrath είναι συγγραφέας του βιβλίου, «Η Αυταπάτη του Dawkins», Αθήνα 2008.

Ο Καρπός του Απαγορευμένου Δέντρου

Παρουσιάζουμε αποσπασματικά τη βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου αυτού του Έραστου Φίλου, από την Μαριάνθη Κοκτσίδου, φιλόλογο, που θα δημοσιευτεί στο τεύχος Οκτώβρη 2023 στο περιοδικό «Φωνή του Ευαγγελίου».

«Ο ΚΑΡΠΟΣ ΤΟΥ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ» του Έραστου Φίλου είναι το πρώτο βιβλίο με το οποίο ο Εκδοτικός Οίκος «Ο ΛΟΓΟΣ» εγκαινιάζει μία σειρά απολογητικών βιβλίων με γενικό θέμα «Έρευνα και Πίστη».  

Στις επτά ενότητες του βιβλίου ο συγγραφέας καταπιάνεται με ερωτήματα που έχουν σχέση με τη δημιουργία του κόσμου και τον σκοπό της,  τι είναι καλό και τι είναι κακό, την αξία της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου, την επιθυμία του να γίνεται ο ίδιος θεός και γιατί όλα αυτά ξεκινούν από την παρακοή του Αδάμ και της Εύας στον Παράδεισο, εξαιτίας της οποίας διαταράσσεται η σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου σε όλους τους τομείς της ζωής του, αλλά τελικά  αποκαθίσταται, καθώς ο Θεός  αποκαλύπτει τον Εαυτό Του στον κόσμο γενικότερα και στον άνθρωπο ειδικότερα.

Ο συγγραφέας Έραστος Φίλος, Δρ Φυσικοχημείας, έχει μελετήσει συστηματικά το θέμα του αλλά και τις απόψεις γνωστών  επιστημόνων, ανθρωπιστών, φιλοσόφων, σκεπτικιστών, αθεϊστών, παράλληλα με τις απόψεις θεολόγων, χριστιανών απολογητών και ερμηνευτών της Βίβλου, παραθέτοντας μάλιστα αυτούσια κάποια αποσπάσματά τους. Η σοβαρή αυτή μελέτη καθώς και η πλούσια  επιστημονική γνώση του συγγραφέα τού δίνουν τη δυνατότητα να παρουσιάσει διαφορετικές απόψεις και προσεγγίσεις με επιχειρήματα και συλλογισμούς, με έναν τρόπο επιστημονικό και ταυτόχρονα απλό και κατανοητό στον μέσο αναγνώστη.

Ο συγγραφέας, που είναι χριστιανός επιστήμονας, στην τελευταία ενότητα του βιβλίου με τίτλο «Ο Θεός μιλάει ακόμα», αναφέρει ξεκάθαρα ότι ο Θεός αγαπάει τα πλάσματά Του και δεν παύει να αναζητά τη χαμένη ανθρωπότητα, μιλώντας με πολλούς τρόπους και κυρίως μέσα από τον γραπτό Του Λόγο, τη Βίβλο.

Έτσι στον επίλογο του βιβλίου ο συγγραφέας αναφέρει χαρακτηριστικά τα εξής: «Ανάμεσα στις ιδεολογίες του σκεπτικισμού, του μηδενισμού και του αισιόδοξου ακτιβισμού φαίνεται πως κινείται  η σημερινή κοινή γνώμη στα θέματα που αφορούν την κατάσταση του κόσμου στον οποίο ζούμε. Όλα αυτά τα θέματα συζητήθηκαν στο βιβλίο αυτό. Αναπτύχθηκαν όμως από μια άλλη σκοπιά: τη θεώρηση της χριστιανικής απολογητικής, όπου ο Θεός φαινομενικά δείχνει πως ‘έχασε το στοίχημα’ να κερδίσει την εμπιστοσύνη και την αφοσίωση της ανθρωπότητας ως καλός Δημιουργός που έτρεφε ιδανικά γι’ αυτήν. Ο αγώνας όμως δεν τελείωσε, επειδή ο Θεός εξακολουθεί να μιλάει και να καλεί κάθε άνθρωπο να δει τον κόσμο από τη δική Του οπτική γωνία».

Το βιβλίο προλογίζει ο Φιλήμων Τυλλιανάκης, Δρ Ανοσοχημείας.  Αποτελείται από 194 σελίδες και διατίθεται στα βιβλιοπωλεία  «Ο ΛΟΓΟΣ».

Ένας Νους πίσω από το μυστήριο της ζωής

Τα τελευταία χρόνια η έννοια της πληροφορίας άρχισε να αποκτά θεμελιώδη ρόλο στην επιστήμη. Περισσότερο ενδιαφέρον όμως έχει το γεγονός ότι πρόκειται εδώ για κάτι μη φυσικό.

Τι είναι πληροφορία; Στη καθημερινή γλώσσα χρησιμοποιείται η λέξη ‘πληροφορία’ για να περιγράψει κανείς κάτι που είναι γνωστό τώρα και που δεν ήταν γνωστό πριν. Υπάρχουν πολλές μέθοδοι μετάδοσης της πληροφορίας: προφορική, με απλή γραφή, μέσω της νοηματικής γλώσσας, μέσω κάποιου κρυπτού κώδικα κ.λπ. Για παράδειγμα, η λέξη ‘ενδοκρινολογία’ μπορεί είναι λέξη γνωστή, αλλά δεν σημαίνει αυτό ότι ο κάθε ένας καταλαβαίνει και τη σημασία της. Το μόνο που μπορεί κανείς να πει είναι ότι υπάρχει κάποια πληροφορία, σε μορφή σειράς γραμμάτων η οποία σχηματίζει τη λέξη ‘ενδοκρινολογία’. Ωστόσο, για έναν γιατρό, η λέξη αυτή έχει ξεχωριστή σημασία – επειδή γι’ αυτόν η λέξη αυτή δεν περιέχει μόνο συντακτική αλλά και σημασιολογική έννοια.

Η σημασιολογική αναγνώριση της πληροφορίας αποτελεί κατά τον Βρετανό μαθηματικό Τζον Λένοξ ένα μαθηματικά αρκετά δύσκολο πρόβλημα [1]. Και το εξηγεί αυτό με το εξής παράδειγμα. Αν παρατηρήσετε κάποιον να λαμβάνει στο κινητό του τηλέφωνο ένα μήνυμα, «ΝΑΙ», μπορείτε μεν να μαντέψετε πως πρόκειται μάλλον για απάντηση σε ένα ερώτημα που ο ίδιος πρέπει να είχε θέσει προηγουμένως, αλλά δεν γνωρίζετε αν το ερώτημα ήταν, «Έχεις εισιτήριο για τον αγώνα απόψε;» ή «θα με παντρευτείς;». Το νόημα του μηνύματος απλά δεν μπορεί να προσδιοριστεί χωρίς την γνώση του πλαισίου μέσα στο οποίο διεξήχθη η επικοινωνία. Υπάρχει η ανάγκη για περισσότερη πληροφορία όταν πρόκειται για την ερμηνεία μιας δεδομένης πληροφορίας.

H ανακάλυψη της δομής του DNA (ως διπλής έλικας) που πραγματοποιήθηκε το 1953 από τον Αμερικανό Τζέιμς Γουάτσον και τον Βρετανό Φράνσις Κρικ, και οι δύο τους ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ της Αγγλίας, επιβραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ. Αφού οι δύο αυτοί επιστήμονες διευκρίνισαν τη δομή του μορίου DNA, ο Κρικ στη συνέχεια ανέπτυξε τη διάσημη «υπόθεση αλληλουχίας» του. Σε αυτή κατέδειξε ότι τα χημικά συστατικά του DNA λειτουργούν όπως τα γράμματα στη γραπτή γλώσσα ή τα ψηφιακά σύμβολα σε έναν κώδικα υπολογιστή. Το DNA παρουσιάζει ένα παρόμοιο είδος πολυπλοκότητας με την γλώσσα που χρησιμοποιεί μια αλφάβητο. Η σειρά των ‘γραμμάτων’ εντός του γονιδίου καθορίζει τη σειρά αλληλουχίας των αμινοξέων στην πρωτεΐνη ενός βιολογικού οργανισμού. Μια πολύ σημαντική πτυχή της έρευνας του γονιδιώματος είναι αυτή της εύρεσης συγκεκριμένων μοτίβων που μπορεί να επαναλαμβάνονται ή της εύρεσης συγκεκριμένων αλληλουχιών που είναι κοινές σε πολλά γονιδιώματα.

Μέχρι σήμερα, καμία θεωρία μη κατευθυνόμενης χημικής εξέλιξης δεν μπόρεσε να εξηγήσει την προέλευση των πληροφοριών στο DNA (και το RNA) που απαιτούνται για την κατασκευή του πρώτου ζωντανού κυττάρου από απλούστερες μη ζωντανές χημικές ουσίες. Αντίθετα, η ομοιόμορφη και επαναλαμβανόμενη εμπειρία της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας – που αποτελεί την βάση όλων των επιστημονικών συλλογισμών – καταδεικνύει ότι τα συστήματα που διαθέτουν λειτουργικές ή ψηφιακές πληροφορίες προκύπτουν πάντα από έξυπνες αιτίες.

Είναι σε όλους γνωστό ότι ένα λογισμικό είναι το αποτέλεσμα επίπονης εργασίας των  προγραμματιστών. Γνωρίζουν οι άνθρωποι επίσης ότι η πληροφορία γενικά —είτε αυτή είναι εγγεγραμμένη σε ιερογλυφικά, είτε γραμμένη σε βιβλίο ή κωδικοποιημένη σε ραδιοφωνικά σήματα — προέρχεται πάντα από μία νοήμονα πηγή. Έτσι και η ανακάλυψη της πληροφορίας σε κάθε ζωντανό κύτταρο – μαζί της και ένα περίπλοκο σύστημα μετάδοσης και επεξεργασίας της – παρέχει ισχυρές βάσεις για να συμπεράνει κανείς ότι η νοημοσύνη πρέπει να έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην προέλευση της ζωής, όπως παρατήρησε και ο θεωρητικός της πληροφορίας Henry Quastler: «Οι πληροφορίες συνήθως προέρχονται από συνειδητή δραστηριότητα» [2].

Ο Αμερικανός φιλόσοφος της επιστήμης Στήβεν Μάιερ συζητάει στο βιβλίο του, «Η Επιστροφή της Υπόθεσης ‘Θεός’»[3] τρεις επιστημονικές ανακαλύψεις, μεταξύ αυτών και η ανακάλυψη ότι το μόριο DNA βασίζεται στην πληροφορία, όπως περιγράψαμε πιο πάνω, που είναι ταυτόσημες με τις τρεις ανακαλύψεις που οδήγησαν και τον φιλόσοφο Άντονι Φλου στο να παραδεχτεί ότι πρέπει να υπάρχει Νους στο Σύμπαν, και να εγκαταλείψει έτσι τον αθεϊσμό του.

---

[1]   John C. Lennox, God’s Undertaker. Has Science Buried God?, Οξφόρδη: Lion Hudson, 2009, σ. 175.

[2]    Henry Quastler, The Emergence of Biological Organization, New Haven: Yale University Press, 1964, σ. 16.

[3]    Stephen C. Meyer, Return of the God Hypothesis. Three Scientific Discoveries that Reveal the Mind Behind the Universe,     Νέα Υόρκη: HarperCollins, 2021.

Πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη συμβάλλει στην παραπλάνηση των πολλών

Καθώς η χώρα μας οδηγείται σε εκλογική αναμέτρηση, παρατηρούμε έναν δυτικό πολιτισμό, όπως τον ξέραμε μέχρι σήμερα,  υπό διάλυση και κοινωνίες στο κατώφλι μιας νέας εποχής, με κύρια χαρακτηριστικά τον διχασμό και την πόλωση, καθώς και μια νέα αντιπάθεια απέναντι στις μειονότητες, με πολλαπλές τάσεις απομονωτισμού και μισαλλοδοξίας, και με γενική καχυποψία απέναντι στους κοινωνικούς και πολιτισμικούς θεσμούς που δείχνουν να ωφελούν κάποιες «ελίτ».

Οι ειδήμονες συμφωνούν πως μια τέτοια περιγραφή, που πολλοί σήμερα τη θεωρούν ορθή, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα ενός συστήματος με κύριο σκοπό την παραπλάνηση, αν μη τι άλλο και λόγω μιας επιφανειακής και επιπόλαιης ‘ενημέρωσης’ των πολλών από τρολ και ψεύτικες ειδήσεις που κατακλύζουν τα κοινωνικά δίκτυα.

Στο βιβλίο της Γένεσης το φίδι εξαπάτησε την Εύα να πιστέψει μια μετα-αλήθεια που δεν ήταν παρά ένα ωμό ψέμα περί θεοποίησης του ανθρώπου, συνυφασμένο με μια ψεύτικη υπόσχεση ότι στο εξής θα μπορούσαν οι άνθρωποι να διακρίνουν από μόνοι τους το καλό από το κακό. Στη στήλη αυτή έχουμε επανειλημμένα επιχειρήσει μια ανάλυση σχετικά με το τι εστί το κακό, διακρίνοντας πως το φυσικό κακό προκαλείται και από έναν εθισμό του νοητικά ξεπεσμένου ανθρώπου προς την αναλήθεια. Και έχουμε συζητήσει πώς ο άνθρωπος περιπλέχτηκε σε έναν παραπλανητικό σχετικισμό σε θέματα ηθικής που κυριαρχεί στις δυτικές κοινωνίες σήμερα.

Στην αλυσίδα παραπλάνησης έρχεται να προστεθεί ένας επιπλέον κρίκος που είναι αποτέλεσμα της περαιτέρω τεχνολογικής εξέλιξης, δηλαδή της τεχνητής νοημοσύνης. Τις μέρες αυτές, νέα συστήματα, εκ των οποίων το ChatGPT της εταιρίας OpenAI, το Bard της Google και το Sydney της Microsoft παρουσιάζονται στη δημοσιότητα ως θαύματα μηχανικής μάθησης, με βάση κάτι που ονομάζεται Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα, τα οποία χρησιμοποιώντας τεράστιες ποσότητες δεδομένων, αναζητούν μοτίβα σε αυτά και γίνονται όλο πιο ικανά στη δημιουργία στατιστικά πιθανών αποτελεσμάτων από την ανθρώπινη γλώσσα (παρομοίως και στη ζωγραφική και στη μουσική). Όπως περιγράφει ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος στην «Καθημερινή», κάνουν κάτι ενδιαφέρον, και ταυτόχρονα φαινομενικά απλό. Προβλέπουν ποιες θα είναι οι επόμενες λέξεις μετά από μια αλληλουχία λέξεων. Έχοντας επεξεργαστεί έναν τεράστιο όγκο κειμένων και αναλύσει τις αλληλουχίες των λέξεων που είναι πιθανές, αναπτύσσουν ένα μοντέλο πρόβλεψης. Ο χρήστης, γράφοντας μια σειρά από λέξεις – π.χ. μια ερώτηση – βλέπει το σύστημα να του απαντά με ένα κείμενο του οποίου οι λέξεις θεωρούνται πιθανές ως ακολουθία. Εργαλεία όπως το ChatGPT το κάνουν αυτό με αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα, με στρωτή γλώσσα και με αξιοσημείωτη ακρίβεια. Πολλοί νομίζουν ότι κάποιοι ταλαντούχοι προγραμματιστές της εταιρίας που προσφέρει το σύστημα αυτό «έγραψαν κώδικα» ή «έγραψαν τους αλγόριθμους» με τους οποίους το σύστημα αυτό αναλύει τους ωκεανούς των δεδομένων και βγάζει εκπληκτικά αποτελέσματα. Αλλά δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Οι προγραμματιστές δεν ξέρουν πώς να γράψουν έναν αλγόριθμο που να επεξεργάζεται τους ωκεανούς των δεδομένων με τον σωστό τρόπο ώστε να βγαίνουν αυτά τα εκπληκτικά αποτελέσματα, οπότε έγραψαν έναν άλλο αλγόριθμο που ζητά από το μηχάνημα να δοκιμάσει όλους τους πιθανούς αλγόριθμους επεξεργασίας των στοιχείων, μέχρις ότου βρει αυτούς που δίνουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Πράγμα που ακούγεται συναρπαστικό, αλλά σημαίνει επίσης ότι οι προγραμματιστές δεν έχουν ιδέα πώς το πρόγραμμα λειτουργεί. Δεν γνωρίζουν πώς βγάζει τα αποτελέσματα που βγάζει. Και καταλήγει ο αρθρογράφος πως πρόκειται για προβλήματα σημαντικά, που πρέπει να συζητηθούν. Ένα από αυτά έχει να κάνει με το ποιος ελέγχει τα συστήματα αυτά. Αυτό που είναι σίγουρο είναι το ότι δεν είμαστε καθόλου προετοιμασμένοι να διαχειριστούμε μια τέτοια αλλαγή και η χρήση των συστημάτων αυτών μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σκοπούς παραπλάνησής μας.

Το Future of Life Institute, που ίδρυσε ο φυσικομαθηματικός Μαξ Τέγκμαρκ, έχει δημιουργήσει μια λίστα με 23 Αρχές Ασφαλούς Ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης και δημοσίευσε μια ανοιχτή επιστολή  με την οποία  προτείνει μια προσωρινή, πρωτοφανή αλλά φαινομενικά απαραίτητη λύση: την παύση. Να σταματήσουμε την τεχνολογική ανάπτυξη σε αυτό τον τομέα, μέχρις ότου τα βάλουμε όλα κάτω και εξασφαλίσουμε ότι υπάρχουν δομικές, θεσμικές ασφαλιστικές δικλείδες που θα περιορίσουν τους κινδύνους. Είναι ρεαλιστική μια τέτοια πρόταση; Μάλλον όχι. Αλλά και μόνο το ότι περισσότεροι από 5700 ειδικοί από διάφορα επιστημονικά πεδία τη συνυπογράφουν, μας δίνει μια εικόνα για την κρισιμότητα και τη σημασία του θέματος.

Η ανησυχία είναι δικαιολογημένη, όχι μόνο ενόψει της ραγδαίας αύξησης των ψεύτικων ειδήσεων που παρατηρείται τον τελευταίο καιρό στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά και λόγω της εκρηκτικής κατάστασης στην οποία βρίσκονται πολλές διχασμένες κοινωνίες της Δύσης σήμερα.

Ο Αδαμάντιος Κοραής και η θρησκευτική ελευθερία

Άρθρο του Σπύρου Πορτινού, Νομικού (1921-2019) που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Έρευνα και Πίστη", τεύχος Ανοιξη 1983, σ. 22-24.

Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) δίκαια ονομάστηκε και θεωρείται «διδάσκαλος του γένους». Δεν θα ασχοληθούμε με τη βιογραφία, το έργο και τις συγγραφές του. «Το κήρυγμα της ελευθερίας των εθνών, το οποίον εξαπέλυσεν εις τον κόσμον η Γαλλική Επανάστασις εγέννησε σκέψεις περί απελευθερώσεως της Ελλάδος εις τον εμπεποτισμένον ήδη με την αστικήν νοοτροπίαν Κοραήν. Ήτο το μόνον δίδαγμα, το οποίον έλαβεν από την Γαλλικήν Επανάστασιν. Αστός και πατριώτης εις όλην την σκέψιν του, δεν εννοεί και καταδικάζει την δράσιν των Ιακωβίνων εις τα επαναστατικά κινήματα του λαού (όχλου). Ούτω ο εκφυλισμός της επαναστάσεως και η μονοπώλησις της Δημοκρατίας από τον Βοναπάρτην του φαίνεται επάνοδος εις την ορθήν οδόν. Από την Γαλλικήν Επανάστασιν ο Κοραής εκράτησε τα καθαρώς αστικά στοιχεία της, τον εθνικισμόν, την τοπικήν δημοκρατίαν, τον αντικληρισμόν και τον αντιφεουδαλισμόν»[1].

Αυτές είναι οι γενικές αντιλήψεις του Κοραή. Είναι γνωστό το έργο του «Σημειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος»[2], όπου σχολιάζει τα άρθρα β'- στ' του Συντάγματος του 1822 (Προσωρινόν Πολίτευμα της Επιδαύρου - Ιανουάριος 1822).

Τα από τον Α.Κ. σχολιαζόμενα άρθρα στις «Σημειώσεις» είναι:

• Το β' που είναι καθοριστικό της έννοιας ποιος είναι Έλληνας.
• Το γ' που αναφέρεται στην ισότητα των Ελλήνων.
• Το δ' που σχολιάζει την ισότητα μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών (αυτοχθόνων και ετεροχθόνων).
• Το ε' που καλύπτει τα της πολιτογραφήσεως των αλλοδαπών (ξένων) και,
• Το στ' που ερευνά την ισότητα των Ελλήνων ως προς την δυνατότητα να καταλάβουν δημόσια αξιώματα. 

Θα περιοριστούμε να αντιγράψουμε αυτούσια τα σχόλια του Α.Κ. πάνω σε δύο συναφή μεν αλλά αντιδιαστελλόμενα σημεία: «Περί των Ιουδαίων και Τούρκων» και «των Λουθηροκαλβινιστών»[3].

Το άρθρο β' του Συντάγματος του 1822 ορίζει: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες και απολαμβάνουσιν άνευ τινός διαφοράς όλων των πολιτικών δικαιωμάτων». Αλλά τι γίνεται περί των Τούρκων και των Ιουδαίων οι οποίοι έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα; Πώς θα εφαρμοστεί η ισότητα; Με το να αναγκαστούνε να «πιστεύουσιν εις Χριστόν»;

Ο ίδιος διασκευάζει το άρθρο β' ως ακολούθως: «Οι γεννημένοι και κατοικούντες την Ελλάδα είναι πολίται, και απολαύουν, δίχως καμίαν διαφοράν όλα τα πολιτικά δίκαια [4], πλην των μοναχών και των κατά πόλεις ιερωμένων».

Ας σημειωθεί ότι ο Κοραής προτείνει η ισότητα των πολιτικών δικαιωμάτων να μην εξαρτάται ούτε να συναρτάται με την εις τον Χριστόν πίστη. Και στην για την διαμόρφωση του άρθρου β' πρότασή του προσθέτει μια ακόμα τελευταία παράγραφο:

Περί δε των Ιουδαίων και Τούρκων, η Πολιτεία θέλει φροντίσει να εκδόση νόμον ιδιαίτερον.

Και ο Κοραής συνεχίζει τα σχόλιά του

… περί των Ιουδαίων και Τούρκων, ότι και αυτοί είναι Έλληνες το γένος, ως και οι πιστεύοντες εις Χριστόν, ουδεμία αμφιβολία. Αν οι χριστιανοί τούς αποκλείσωσιν από τα πολιτικά δίκαια, έχουν να συγκατοικήσωσι με δύο έθνη ολόκληρα εχθρά και της θρησκείας και της πολιτείας των, και ακολούθως έτοιμα να στασιάζωσιν, έτοιμα να εύχωνται την κατάλυσιν της πολιτείας και να επιθυμώσι ξένων ηγεμόνων έφοδον, από τους οποίους αν δεν απολαύσωσιν ό,τι ελπίζουν, λαμβάνουν καν εκδίκησιν της παρούσης των καταφρονήσεως. Δια να αποφύγη τον μέγαν τούτον κίνδυνον η πολιτεία, τι έχει να κάμη; Να διώξη μέγα πλήθος ανθρώπων από τον τόπον της γεννέσεως και της πολυχρονίου κατοικίας των, εις ένα λόγον, να εξορίση Έλληνας από την Ελλάδα. Τοιαύτης φρικτής αδικίας εν μόνον παράδειγμα έδωκεν η Ισπανία [5] εις τους χρόνους της κατεχούσης όλην την Ευρώπην βαρβαρότητος· το οποίον έβλαψε πλέον τους εξωρίσαντας παρά τους εξωρισμένοuς, κι εδίδαξεν όλα τα έθνη να μη το ανανεώσωσι πλέον. Το δίκαιον λοιπόν απαιτεί να τους αφήσωμεν να κατοικώσι και αυτοί, ως ημείς, τον τόπον της γεννέσεώς των. Αλλ’ αφήνοντες εις αυτούς πατρίδα, χωρίς να δώσωμεν πολιτικά της πατρίδος δίκαια, κινδυνεύομεν ημείς από αυτούς, αν πλεονάση ποτέ ο αριθμός των υπέρ τον αριθμόν των χριστιανών. Δι' αποφυγήν του κινδύνου τούτου, συγχωρείται άρα εις ημάς να τους δουλώσωμεν εις είλωτας; Άπαγε, τοιαύτη δούλωσις είναι όχι μόνον άδικος, αλλά και παντάπασιν ασύμφορος και εις την ησυχίαν και εις αυτά μας τα ήθη, από των οποίων μόνον την χρηστότητα κρέμαται η ευδαιμονία μας.

Ποιαν ησυχίαν έχουν να ελπίζουν πολίται, ζώντες και συναναστρεφόμενοι καθημέραν με τους εχθρούς των; Βασανιζόμενοι καθημέραν από την μέριμναν να τους επαγρυπνώσι, να παρατηρώσι τα φρονήματα και τα κινήματά των; Τρέμοντες τον πληθυσμόν των, ως έτρεμεν ο τύραννος της Αιγύπτου [6] και κρίνοντες την παραμικράν ομολογlαν της αδυναμίας των ως απείθειαν, και τους γογγισμούς των ως προδρόμους αποστασίας;

Και πιο κάτω συνεχίζει ο Κοραής για τους Τούρκους και τους Ιουδαίους:

Ούτε να τους βιάσωμεν να εμβώσι εις την αυλήν έχομεν δίκαιον [7], ούτε να τους παρακινήσωμεν είναι απαραιτήτως αναγκαίον, την αυλήν μόνον αρκεί να αφήσωμεν ανοικτήν, δια να βλέπωσιν, ότι περικλείει πρόβατα και όχι θηρία.

Στα θέματα ισοπολιτείας των ετερόδουλων, ο Κοραής παίρνει μια ξεκάθαρη θέση. Έχει υπόψη του ότι οι Άγγλοι με την αναγνώριση του Αγγλικανισμού σαν μόνου επιτρεπτού δόγματος στην Αγγλία, ούτε Εβραίοι, ούτε «Παπιστές» (Δυτικοί Καθολικοί), και την άρνηση ισονομίας στις δυο αυτές «μειονότητες», έχουν δώσει λαβή και παράδειγμα που φοβάται πως η Ελληνική πολιτεία είναι δυνατόν να ακολουθήσει ή να επηρεαστεί. Έτσι γράφει:

Περί δε του παραδείγματος των Άγγλων, πρέπει να παρατηρήσωμεν, ότι η περί της αποκλείσεως από την Βουλήν νομοθεσία έγινεν εις καιρόν, ότε οι μεν Ιουδαίοι εκρίνοντο απ’ όλην την Ευρώπην, ως εξαίρετον μέρος ή γένος ανθρώπων, πλασμένον όχι από τον αυτό δημιουργόν των όλων, αλλ’ από τον διάβολον. -- ‘Θεοκτόνους’ τους ονόμαζαν όλοι οι Χριστιανοί, και τούτο μόνο ήρκει να γεννά και να τρέφει μίσος κατ’ αυτών άσπονδον· οι δε Παπισταί χριστιανοί ήσαν τόσον πλέον ύποπτοι εις τους Άγγλους, όσον ήτο ακόμη νεώτερος ο από την Παπικήν αίρεσιν χωρισμός αυτών, και δικαιώτερον το κατ’ αυτής μίσος, δια την τότε της Παπικής αυλής καταδυναστείαν κατά των λαών, τους oποίoυς εφορολόγει δια τας τρυφάς της, και κατά των Ηγεμόνων, όσοι ετόλμων να εμποδίσωσι την τόσον αναίσχυντον φορολογίαν. Δεν είναι εδώ ο λόγος περί του αν δικαίως ή αδίκως απέβαλαν τινά δόγματα της Παπικής αιρέσεως οι Λουθηροκαλβινισταί. Τούτο μόνο είναι βέβαιον πολιτικώς θεωρούμενον, ότι όλοι οι τότε χωρισθέντες απ' αυτήν, ή απέκτησαν την πολιτικήν ελευθερίαν, ή έλαβαν τοιαύτην ηθικήν αγωγήν δια της ελευθέρου αναγνώσεως του Ευαγγελίου (αναγνώσεως ασυγχωρήτου εις τους Παπιστάς), η οποία έμελλε με τον καιρόν να τους φέρει εις απόκτησιν της πολιτικής ελευθερίας. Εάν σήμερον οι Άγγλοι, ότε δεν έχουν πλέον κανέναν φόβον από τους Παπιστάς, αποκλείωσιν όμως ακόμη πέντ’ εκατομμύρια Παπιστών συμπολιτών από πολλά πολιτικά δίκαια, αδικούν συμπολίτας των αδικίαν ... 

Και αμέσως πιο κάτω, σαν συμπέρασμα:

Όπως αν είναι, ημείς σήμερον, συντάσσοντες νέαν πολιτείαν, χρεωστούμεν να βλέπωμεν όχι εις παραδείγματα πολιτειών, συντεταγμένων εις καιρόν, ότε η πολιτική επιστήμη δεν ήτο ακόμη γεννημένη, αλλ’ εις παραδείγματα δικαίων πολιτειών σύγχρονα.

Τούτες είναι οι απόψεις του Κοραή. Πάνω σε τέτοιες αρχές και αντιλήψεις καταρτίσθηκαν τα πρώτα άρθρα του Συντάγματος. Μέσα σ’ ένα τέτοιο αντικειμενικό, ελεύθερο, γιομάτο κατανόηση και λεπτή ανθρωπιά κλίμα, έζησαν, πολέμησαν και κάμανε πατρίδα ελεύθερη οι δυνατοί εκείνοι άντρες της γενιάς του '21. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Δημ. Σωτ. Βλάχου, «Η αρχή της ισότητος εις το Δημόσιον Δίκαιο», Αθήνα 1952, σ. 22, αρ. 7.

[2] Θ. Βολίδου, Αδαμαντίου Κοραή, «Σημειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος του 1822 έτους», Αθήνα 1933 (Συγκ. Δ. Σ. Βλάχου), σ. 246, uποδ. 2-2.

[3] Σημ. 1, σ. 248 επ.

[4] Σημ. συγγρ. «Δικαιώματα».

[5] Σημ. Κοραή: «Κατά το έτoς 1492 εξώρισε τους loυδαίoυς· κατά το 1670 όλους τους Σαρα-κηνούς».

[6] Σημ. Κοραή: «Ιδού το γένος των υιών Ισραήλ μέγα πλήθος και ισχύει υπέρ ημάς. Δεύτε ουν κατασοφισώμεθα αυτούς μήποτε πληθυνθή κλπ. Έξοδ. α΄9».

[7] Σημ. συγγρ. «εις την χριστιανικήν πίστη».

Ο πειραματισμός με τον Χριστό

Μια από τις αρχές πού χαρακτηρίζουν την νοοτροπία του αιώνα μας είναι η σπουδαία αρχή του πειραματισμού. Πολύ ορθό το πνεύμα του αιώνα μας, εμπνεόμενο από το επιστημονικό πνεύμα, έχει διακηρύξει ότι το πείραμα είναι το σπουδαιότερο μέσο που θα μας δώσει την αλήθεια. Αλλά κατά μια αφάνταστη επιπολαιότητα, ο αιώνας μας έχει πεισματικά αποφύγει να πειραματισθεί με το Ευαγγέλιο του Χριστού, δηλαδή έχει αποφύγει το μόνο δρόμο που θα μπορούσε ν’ αλλάξει ριζικά τον άνθρωπο, ν’ αναγεννήσει ριζικά την οικογένεια και να δημιουργήσει, επομένως, την μόνη ευτυχισμένη κοινωνία, που να είναι άξια του ονόματος και της αποστολής της.

Δεν θέλουμε να εξετάσουμε, προς το παρόν, τους λόγους -- δικαιολογημένους ή όχι -- για τους οποίους ο αιώνας μας αισθάνεται ένα είδος αποστροφής απέναντι στο Ευαγγέλιο του Χριστού, θέλουμε μόνο να εκφράσουμε δύο-τρεις σκέψεις, πώς το Ευαγγέλιο του Χριστού ισχυρίζεται ότι μπορεί να μεταβάλει ριζικά τους ανθρώπους και κάτω από ποιους όρους προτείνει τον μεγάλο και σπουδαιότατο αυτόν πειραματισμό.

Πρώτα-πρώτα, τί είναι Ευαγγέλιο του Χριστού; Το Ευαγγέλιο του Χριστού είναι μήνυμα, που έρχεται από τον Χριστό προς την ανθρωπότητα· είναι ένα άγγελμα χαρμόσυνο, όπως άλλωστε και η λέξη το φανερώνει.

Τί λέγει στον άνθρωπο το άγγελμα αυτό; Του λέγει ότι η εσωτερική του ζωή έχει θολώσει και μολυνθεί και ότι η μόνη θεραπεία είναι να γίνει μέσα του αρχή μιας άλλης ζωής, από άλλη πηγή· όχι από τον άνθρωπο, αλλά από τον ζωντανό Χριστό. Το ότι η ζωή του ανθρώπου έχει θολώσει και μολυνθεί, φαίνεται από την άγνοια των βασικών αληθειών που έχει μέσα του· δηλαδή άγνοια περί του τί είναι ο άνθρωπος, ποιος ο σκοπός της ζωής του, και ποιο το κατάντημα του αφού δοκιμάσει την εμπειρία του θανάτου. Όταν σ’ αυτά τα κεφαλαιώδη σημεία ο άνθρωπος έχει άγνοια, δεν μπορεί να βρει τον κανονικό δρόμο του, -- σαν το πλοίο που έχει την πυξίδα του χαλασμένη. Ο άνθρωπος, λοιπόν, πάσχει στο εσωτερικό του, πάσχει στην ψυχή του και γι’ αυτό οι εκδηλώσεις στη ζωή του είναι σκοτεινές και ανώμαλες· είναι εκδηλώσεις, που κάνουν τη ζωή πραγματική κόλαση.

Αφού η πάθηση, λοιπόν, είναι πνευματική, γίνεται φανερό πως και η θεραπεία πρέπει να είναι πνευματική. Αφού το θολό και πλανεμένο πνεύμα δημιουργεί τους δύσκολους κόμπους και την ανωμαλία στη ζωή, είναι ευνόητο πως το φωτισμένο πνεύμα -- το πνεύμα της αλήθειας -- όταν εγκατασταθεί μέσα στον άνθρωπο, θα φέρει τις εκδηλώσεις της φωτεινής κι αληθινής ζωής.

Πνεύμα λοιπόν η πηγή του κακού, πνεύμα πάλι η πηγή του αγαθού. Ο Χριστός εμφανίζεται στον κόσμο, προσφερόμενος να δεχθεί τον κάθε άνθρωπο και να του μεταδώσει τη δύναμη και τη ζωή. Μας καλεί όλους να πειραματισθούμε μαζί Του.

Ο πειραματισμός όμως, καθώς και κάθε πειραματισμός στη ζωή, για να επιτύχει πρέπει να γίνει υπό ορισμένους όρους, αλλιώτικα αποτυγχάνει. Ποιοι λοιπόν, είναι οι όροι του πειραματισμού με τον Χριστό;

Πρώτα, είναι η αναγνώριση του σκότους και της αδυναμίας της ανθρώπινης ψυχής να χαράξει μόνη της γραμμές και να λύσει τα προβλήματα για τον άνθρωπο, για το σκοπό της ζωής και της αιώνιας τύχης, ύστερα από το θάνατο. Κατόπιν είναι η επιθυμία του ανθρώπου να ζητήσει με ειλικρίνεια την αλήθεια δίχως προκατάληψη κι όταν την βρει να την ανυψώσει πιο πάνω από τον εαυτό του, για να την υπηρετήσει χωρίς καμία υστεροβουλία.

Αυτές οι δυο προϋποθέσεις κάνουν τον άνθρωπο ικανό να καταλάβει ότι ο Ιησούς Χριστός είναι πράγματι εκείνο που λέει το Ευαγγέλιο γι' Αυτόν. Δηλαδή, είναι το υπερβατικό μπασμένο μέσα στην Ιστορία για να δώσει στον άνθρωπο που ποθεί Σωτηρία κι αιώνια ζωή.

Κάτω από τους παραπάνω δύο όρους, ο άνθρωπος θα αντιληφθεί την θεία δόξα που ακτινοβολεί ο χαρακτήρας του Ιησού και η πίστη θα ριζώσει ζωντανή στα βάθη του. Η πίστη αυτή δεν είναι αυθυποβολή, γιατί στηρίζεται σ' έρευνα ιστορική και σε βάσεις λογικές που αποτελούν το θεμέλιό της. Η πίστη αυτή είναι το χέρι της καρδιάς που πνευματικά απλώνεται πάνω στον ζωντανό Λυτρωτή, όπως το χέρι της αιμορροούσας πάνω στο φόρεμα Του, όταν ήτανε εδώ στη γη (Ματθ. 9/20).

Δια μέσου της πίστεως, βροντοφωνεί ο Παύλος, θα πάρουμε το πνεύμα (Γαλ. 3/2). Το πνεύμα του Χριστού, το πνεύμα της αλήθειας, το πνεύμα της ζωής. Και η μελέτη μας στα λόγια του Χριστού και η προσευχή μας προς Αυτόν σαν τον μόνο Σωτήρα μας, θα φέρουν μέσα μας το Νέο Πνεύμα με τους καινούργιους καρπούς του. Θα γίνει μέσα μας ένα θαύμα -- το θαύμα της αναγέννησης.

Έτσι ριζικά στα βάθη μας φωτιζόμαστε, καινουργιώνουμε και βρίσκουμε το δρόμο της αληθινής ζωής, σαν άτομα, σαν οικογένειες, σαν κοινωνίες. Το βεβαίωσε ο Ίδιος: «Εγώ ειμί το φως του κόσμου· ο ακολουθών μοι ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ’ έξει το φως της ζωής» (Ιωαν. 8/12).

Πηγή: Αρχείο του Κώστα Μεταλληνού, δρ. Μαθηματικών.

Πως να κατανοήσουμε τα κείμενα του βιβλίου της Γένεσης;

Ο άνδρας πλασμένος από πηλό, η γυναίκα από τα πλευρά του. Ένα φίδι που μιλάει. Δυο μυστηριώδη δέντρα. Μια τεράστια πλημμύρα. Σύγχυση των γλωσσών. Έτσι ξεκινάει το αφήγημα του βιβλίου της Γένεσης. Πώς να κατανοήσουμε τις ιστορίες αυτές; Συνέβησαν όλα όπως μας περιγράφονται; Ενδείκνυται το βιβλίο της Γένεσης για την κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας μας με ακρίβεια;

Η οποιαδήποτε αφήγηση περασμένων γεγονότων μπορεί να θεωρηθεί ιστορία. Η Γένεση μιλάει για γεγονότα του παρελθόντος — π.χ. για τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπων από τον Θεό — έτσι, και υπό αυτή την έννοια, η Γένεση είναι ιστορία, θεολογική ιστορία, και χρησιμοποιεί μεταφορική γλώσσα σε ορισμένες από τις περιγραφές της. Ο συγγραφέας της Γένεσης δεν ενδιαφέρεται να μας πει πώς ο Θεός δημιούργησε (δηλαδή με επιστημονικούς όρους) τον κόσμο ή πόσο διήρκεσε η δημιουργική πράξη.

Ως Χριστιανοί πιστεύουμε ότι η Γένεση είναι μια αληθινή αφήγηση που, όπως και άλλες αρχαίες αφηγήσεις, χρησιμοποιεί ζωντανές εικόνες για να περιγράψει γεγονότα του παρελθόντος. Σιωπά για τα επιστημονικά ερωτήματα που θα θέλαμε ίσως να μας απαντήσει. Η προσεκτική ανάγνωση δείχνει ότι το νόημα δεν είναι απλό. Για παράδειγμα, στο Γένεση κεφ. 1, γίνεται λόγος για τρία βράδια και τρία πρωινά χωρίς ήλιο, σελήνη και αστέρια, επομένως δεν μπορεί να εννοεί κανονικές μέρες, αν και αυτές λειτουργούν έτσι στο κείμενο· πρόκειται μάλλον για λογοτεχνικές «μέρες». Ή, αν σκεφτούμε το εδάφιο στο Γένεση 2/7, όπου ο Θεός μορφώνει τον Αδάμ από χώμα και πνέει στα ρουθούνια του τη ζωή. Πρόκειται για μεταφορική γλώσσα, γιατί γνωρίζουμε από άλλα χωρία της Βίβλου ότι ο Θεός είναι Πνεύμα χωρίς χέρια και πνεύμονες.

Η αυθεντία του βιβλίου της Γένεσης

Η Γένεση είναι εμπνευσμένος λόγος του Θεού. Αλλά κανένας ανθρώπινος παρατηρητής δεν ήταν παρών κατά τη δημιουργία του κόσμου. Ο Θεός δεν υπαγόρευσε απλώς μια μεταγραφή φαινομένων ή γεγονότων στον συγγραφέα της. Η έμπνευσή της δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο.

Στο Γένεση κεφ. 1 βρίσκουμε την αφήγηση ενός Ιουδαίου συγγραφέα σχετικά με τις δημιουργικές πράξεις του Θεού η οποία κοινοποιήθηκε σε ένα ιουδαϊκό κοινό. Πιστεύουμε ότι η κατανόηση του αφηγητή της Γένεσης είναι θεόδοτη και ως εκ τούτου τη δεχόμαστε έτσι, ότι δηλαδή προσφέρει έγκυρη και αληθινή κατανόηση του κόσμου. Ωστόσο, δεν είχε σκοπό να μας οδηγήσει σταθερά να ανασυνθέσουμε τα γεγονότα της δημιουργίας σύμφωνα με την επιστημονική κατανόηση του σήμερα ή να ικανοποιήσουμε κάποιες απαιτήσεις της σύγχρονης κοσμοθεωρίας μας.

Το είδος και το λογοτεχνικό ύφος του βιβλίου της Γένεσης

Ερωτήματα περί ιστορίας αφορούν στο είδος μιας αφήγησης. Συχνά, όταν οι άνθρωποι προσδιορίζουν τη Γένεση ως ιστορία, υποστηρίζουν την ταύτισή της με είδη όπως ο μύθος ή άλλες μορφές λογοτεχνικού ύφους όπως η ποίηση. Ίσως να πιστεύουν ότι η αναγνώριση της Γένεσης ως μύθου ή ποίησης υπονομεύει ή διακυβεύει τους ισχυρισμούς της περί αλήθειας. Η αλήθεια όμως μεταδίδεται μέσα από ποικίλα είδη ή λογοτεχνικά σχήματα. Πρέπει γι’ αυτό να ρωτήσουμε, πώς το βιβλίο της Γένεσης εκφράζει την αλήθεια – ποιες είναι οι προθέσεις του αφηγητή.

Το βιβλίο της Γένεσης αναμειγνύει  την αλήθεια σε μεγάλο βαθμό με αφηγήματα διανθισμένα με γενεαλογίες. Τα κεφάλαια 1–11 περιγράφουν την απαρχή  της ανθρώπινης φυλής και την διαθήκη του Θεού με τον Αβραάμ. Τα κεφάλαια 12-50 αφηγούνται σημαντικές εξελίξεις στην ιστορία της οικογένειας του Αβραάμ, των προγόνων του Ισραήλ, παρέχοντας έτσι το πλαίσιο της διαθήκης που έκανε ο Θεός με τον Ισραήλ στο Σινά. Τα πρώτα γεγονότα που περιγράφονται — συμπεριλαμβανομένων των αφηγήσεων περί δημιουργίας (κεφ. 1–2) και την  πράξη ανυπακοής των πρωτοπλάστων, του Αδάμ και της Εύας (κεφ. 3), — είναι τα αρχικά επεισόδια της ανθρώπινης ιστορίας που οδηγούν στην ιστορία του Ισραήλ.

Μπορούμε να επωφεληθούμε από τον τρόπο με τον οποίο οι αφηγήσεις στην Παλαιά Διαθήκη και στον αρχαίο κόσμο ενσωμάτωσαν την αλήθεια που σχετίζεται με γεγονότα του παρελθόντος. Ακόμη και όταν οι αφηγήσεις τους πραγματεύονται γεγονότα, αυτά λειτουργούν ως μέσο για έναν θεολογικό σκοπό.

Μέσο για έναν θεολογικό σκοπό

Στις αφηγήσεις αυτές – αρχαίες ή σύγχρονες – σπάνια πρόκειται για ωμές περιγραφές γεγονότων όπως αυτά συνέβησαν στο χρόνο. Πάρτε για παράδειγμα ένα τηλεοπτικό ριάλιτι σόου. Όταν γυρίζεται ένα επεισόδιο χρησιμοποιούνται συγχρόνως πολλές κάμερες για την καταγραφή πολλών γεγονότων και συνομιλιών. Στη συνέχεια ο σκηνοθέτης επιλέγει, τακτοποιεί και επεξεργάζεται το ακατέργαστο υλικό για να δημιουργήσει μια συνεκτική ιστορία που συνάδει με το πρόγραμμα της παράστασης. Ούτε ο σκηνοθέτης θα ήταν απόλυτα σίγουρος από την αρχή, ούτε οι θεατές θα περίμεναν ότι θα ήταν δυνατό να ανασυγκροτηθεί το ακατέργαστο υλικό κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καταλήξει στο προσδοκώμενο τελικό προϊόν. Η κατάσταση είναι παρόμοια με οποιαδήποτε άλλη ιστορική αφήγηση που δεν είναι παρά μια επιλεκτική αφήγηση γεγονότων για να εξυπηρετήσει έναν συγκεκριμένο σκοπό, και δεν διαφέρει από τις αρχαίες αφηγήσεις όπως στη Γένεση. Οι αρχαίοι συγγραφείς ενδιαφερόντουσαν περισσότερο για το νόημα των γεγονότων παρά για τις λεπτομέρειές τους. Υπό αυτή την έννοια, τέτοιες αφηγήσεις δεν είναι σαν τις σύγχρονες ιστορικές αφηγήσεις. Αν προσπαθούσαμε να αναγάγουμε το καταγεγραμμένο συμβάν σε μια σειρά από ισχυρισμούς σε στυλ προτάσεων, θα χάναμε ολόκληρη την ουσία της αφήγησης.

Στις αρχαίες αφηγήσεις πρόκειται λοιπόν για ερμηνείες του παρελθόντος, που γενικά δεν γράφτηκαν απλώς για να το περιγράψουν, αλλά μάλλον για να εξυπηρετήσουν κάποιο σκοπό. Βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και αληθινά πρόσωπα, αλλά δεν αποσκοπούν στο να εξερευνήσουν «τι πραγματικά συνέβη» με την έννοια που ίσως αναμένουν οι σύγχρονοι αναγνώστες. Αντίθετα, οι αφηγήσεις αυτές απευθύνονταν στον κόσμο της εποχής του αφηγητή, ρίχνοντας φως στον κόσμο εκείνο και δίνοντας την προοπτική να αγκαλιαστούν από τους ακροατές τους. Είναι η οπτική αυτή που ο αφηγητής σκοπεύει να μεταφέρει στο κοινό του. Οι λεπτομέρειες σπάνια χρησιμεύουν για μια ανασύσταση των γεγονότων του παρελθόντος.

Η περίπτωση του κατακλυσμού στο Γένεση 6–9

Ας δούμε πώς εφαρμόζεται αυτή η προσέγγιση σε μια από τις πιο διάσημες ιστορίες της Γένεσης, την ιστορία του Νώε και του κατακλυσμού. Η ιστορία του κατακλυσμού πιθανότατα βασίζεται σε ένα σύνολο ακόμα πιο αρχαίων ιστοριών για ένα πραγματικό καταστροφικό περιφερειακό συμβάν πλημμύρας στην αρχαία Εγγύς Ανατολή. Αυτοί οι παλαιότεροι θρύλοι αποτελούσαν μέρος του πολιτιστικού σκηνικού στο οποίο γράφτηκε η Γένεση. Ο εμπνευσμένος συγγραφέας αναδιατυπώνει κάποια στοιχεία αυτών των παλαιότερων ιστοριών κάνοντας χρήση αρχαίων λογοτεχνικών πηγών προκειμένου να διδάξει για τη σοβαρότητα της αμαρτίας, την αγάπη και το έλεος του Θεού για τη δημιουργία του. Η ιστορία κάνει χρήση και συμβολικής γλώσσας για να εξυπηρετήσει τα θεολογικά αυτά σημεία της.

Όπως ολόκληρο το βιβλίο της Γένεσης, η ιστορία του κατακλυσμού είναι μέρος της αποκάλυψης του Θεού στην ανθρωπότητα. Ενημερώνει τον λαό του Ισραήλ για τη σχέση του Θεού με τη δημιουργία, με τον Ισραήλ ως τον εκλεκτό λαό του. Πρόκειται για αποκάλυψη του Θεού στον λαό του και όχι για επιστημονική περιγραφή ωμών γεγονότων φυσικής ιστορίας. Στην προσπάθειά τους να ανασυνθέσουν τις λεπτομέρειες του «τι πραγματικά συνέβη», πολλοί σήμερα χάνουν το θεολογικό μήνυμα της ιστορίας αυτής.

Η ιστορία της Γένεσης

Οι αφηγήσεις στο βιβλίο της Γένεσης επικεντρώνονται σε αυτό που θα ονομάζαμε σύγκρουση και επίλυση. Ο σκοπός του Θεού από την αρχή είναι να γεμίσει η γη με την παρουσία του. Οι άνθρωποι απεικονίζουν τον Θεό και υποτάσσουν τη γη, επιφέροντας τάξη και καρποφορία στη δημιουργία (Γεν. 1–2). Η σύγκρουση εισχωρεί στην ιστορία όταν οι άνθρωποι επαναστατούν εναντίον του Θεού (Γεν. 3). Η ειρήνη του Θεού συντρίβεται και η γη καταντά καταραμένη. Ένας περαιτέρω εκφυλισμός ξεκινά (Γεν. 4-6) έως ότου ο Θεός φέρει κρίση και έλεος (Γεν. 6-9). Στη συνέχεια, οι άνθρωποι προσπαθούν να αποκαταστήσουν την παρουσία του Θεού (Γεν. 11) προτού ο Θεός ξεκινήσει τη δική του πρωτοβουλία για να αποκαταστήσει την παρουσία του στη γη (με μια διαθήκη).

Στο Γένεση 1–11 λοιπόν, βρίσκουμε την  απαρχή της  ιστορίας της ανθρωπότητας η οποία καταλήγει σε κρίση. Οι αφηγήσεις δίνουν μια πραγματική και αληθινή εκτίμηση των αρχικών σκοπών του Θεού αλλά και της ανθρώπινης δυστυχίας. Κατόπιν, στο Γένεση 12–50, βρίσκουμε την ιστορία του λαού Ισραήλ με τον οποίο ο Θεός επισυνάπτει μια διαθήκη η οποία πραγματοποιείται φανερά στο όρος Σινά. Η διαθήκη αυτή καθιερώνει τη σχέση του με τον Αβραάμ και τους απογόνους του, παρέχει τη δομή για τη ζωή στην παρουσία του Θεού και θέτει τα θεμέλια για την εγκαθίδρυση της παρουσίας του Θεού στη γη.

Συμπεράσματα

Κάθε αφήγηση έχει σκοπό και προοπτική. Οι περιγραφές στο βιβλίο της Γένεσης βρίσκονται ανάμεσα στις αρχαίες αφηγήσεις, που γράφτηκαν και συγκεντρώθηκαν από όσους μοιράζονται τον πολιτισμό και το λογοτεχνικό ύφος που επικρατούσε στον αρχαίο κόσμο. Όπως οι αφηγήσεις των αρχαίων λαών της Εγγύς Ανατολής, έτσι και οι αφηγήσεις στο βιβλίο της Γένεσης προσπερνούν όλες τις λεπτομέρειες εκτός από εκείνες που ο αφηγητής πιστεύει ότι είναι σημαντικές για τη διαμόρφωση του μηνύματος για τον συγκεκριμένο σκοπό του.

Συνεπώς, οι αφηγήσεις της δημιουργίας δεν περιλαμβάνονται στη Γραφή ως στοιχεία άμεσης μετάδοσης από τον Θεό για την προ-ανθρώπινη ιστορία. Βρίσκονται εκεί επειδή για τον εμπνευσμένο συγγραφέα η ερμηνεία της παρούσας κατάστασής του μέσω της αφήγησης των γεγονότων του παρελθόντος, αποκαλύπτει την αλήθεια για τον Θεό και τους σκοπούς του.

Η αλήθεια της Γένεσης δεν πρέπει να κρίνεται από το αν μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να ανασυνθέσουμε κάποια «επιστημονικά στοιχεία» περί δημιουργίας. Ο συγγραφέας κατέγραψε γεγονότα του παρελθόντος (π.χ. δημιουργία του σύμπαντος και της ανθρωπότητας, την αρχική της αθωότητα καθώς και την αποστασία της), χρησιμοποιώντας υποβλητικές εικόνες.

Όλοι οι Χριστιανοί που διαβάζουν τη Βίβλο με ένα τέτοιο πνεύμα, ανακαλύπτουν τη σημασία και τη συνάφεια των κειμένων αυτών για τη ζωή τους.

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην ιστοσελίδα https://biologos.org  με τίτλο «Is Genesis real history? - Common-questions»

Λόγος και Πανθεϊσμός

Οι περισσότεροι Έλληνες φιλόσοφοι συμφωνούσαν πως η πραγματικότητα κυριαρχείται στην ουσία από ένα είδος παγκόσμιας λογικής και πως ο άνθρωπος, με τις ικανότητές του, ήταν σε θέση να αναγνωρίσει αυτή τη λογική.

Η παγκόσμια αυτή λογική είναι ο «νους» κατά τον Αριστοτέλη, δηλαδή ένα καθαρό πνεύμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο απόστολος Ιωάννης αισθάνεται την ανάγκη να αρχίσει το Ευαγγέλιό του αναφερόμενος στο Λόγο, τον οποίο θεωρεί θείο Πρόσωπο, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες αντιλήψεις στις οποίες επικρατούσε το στοιχείο του απρόσωπου,

Ο φυσικός μας κόσμος, όπως τον αντιλαμβανόμαστε, είναι ένας κόσμος του «γίγνεσθαι» και του οποίου οι αλλαγές υπακούν σ' ένα νόμο που στηρίζεται στη λογική τάξη του κόσμου. Αυτός ο Λόγος είναι ταυτόχρονα και το «τέλος» δηλαδή ο σκοπός της κάθε εξέλιξης, είναι το «εις Αυτόν» της Καινής Διαθήκης.

Στην αρχαία όμως φιλοσοφική αντίληψη δεν είναι κάποιος προσωπικός δημιουργός Θεός, αλλά μια άχρονη σκέψη που διανοείται μόνη της. Έτσι έχουμε την έναρξη, του απρόσωπου φιλοσοφικού ιδεαλισμού στο σταθερό «είναι» του Παρμενίδη, και στην ιδέα του αγαθού του Πλάτωνα, ενώ στον Αριστοτέλη είναι η πρώτη ουσία, το πρώτο κινούν η άυλη και αιώνια οντότητα.

Αυτή η αριστοτελική όμως φιλοσοφική μεταφυσική υπολανθάνει σε όλα τα μεγάλα φιλοσοφικά κινήματα, σαν ιδέα μιας παγκόσμιας λογικής που βρίσκεται παντού.

Υπάρχει δηλαδή μια παλιά ισχυρή παράδοση που θέλει το «πνεύμα», τον καθαρό λόγο, να έχει το προβάδισμα σε σχέση με την εμπειρία των αισθήσεων (εξαίρεση αποτελεί η νεότερη βρετανική φιλοσοφία με τους εκπροσώπους του εμπειρισμού – Τζον Λοκ, Ντέιβιντ Χιουμ, κ.α. – και οι φιλόσοφοι του αρχαίου υλισμού – Δημόκριτος, Επίκουρος – όπως και οι νεότεροι και περισσότεροι οπαδοί του Διαφωτισμού, του Θετικισμού και του σύγχρονου Υλισμού).

Η υπόθεση ενός παγκόσμιου απρόσωπου πνεύματος δεν είναι τίποτα άλλο παρά η φιλοσοφική θεμελίωση του διαχρονικού Πανθεϊσμού. Στην ύστερη – ελληνιστική –  αρχαιότητα, στη σκέψη των στωικών φιλοσόφων, ο Θεός δεν υπάρχει έξω από τον κόσμο, αλλ' είναι ταυτόσημος με τον «λόγο», τη συμπαντική λογική που περιλαμβάνει τα πάντα, μέσα σ' ένα σύμπαν αιώνιο και ανακυκλούμενο. Πρόκειται δηλαδή για την ιδεολογικοποίηση της λατρείας της κτίσης, μιας κτίσης που στους στωικούς προσλαμβάνει ντετερμινιστική διάσταση. Αυτός ήταν ο βαθύτερος λόγος που ο Παύλος στην ομιλία του στον Άρειο Πάγο μίλησε για προσωπικό δημιουργό Θεό που κατευθύνει την ιστορία γραμμικά και προς ορισμένο χρονικά τέλος και τέλος του παρόντος σύμπαντος, σε αντίθεση με τη στωική και υπόλοιπη αρχαία πίστη περί απρόσωπου «λόγου» και αιώνιου ανακυκλούμενου σύμπαντος. Η πανθεϊστική αυτή λογική συνδέει τον άνθρωπο με τον συμπαντικό παγκόσμιο «νου». Και βρίσκεται σε σαφή αντίθεση με την ιουδαιο-χριστιανική παράδοση, η οποία αποδέχεται την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού, που βρίσκεται έξω από τον κόσμο, τον οποίο ο ίδιος δημιούργησε από το μηδέν. Στην ύστερη νεοπλατωνική και στην αυγουστινιανή χριστιανική φιλοσοφία, θεωρείται η λογική κατώτερη από την πίστη και που δεν μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην ανθρώπινη αντίληψη και την αλήθεια του Θεού.

Γενικά, η βασική φιλοσοφική διαφορά μεταξύ αρχαίας φιλοσοφίας και χριστιανικής πίστης είναι η διδασκαλία της εκκλησίας που θέλει τον κόσμο να έχει μια αρχή στο χρόνο (θεωρία της μεγάλης έκρηξης) και τον Θεό να δημιουργεί τον κόσμο εκ του μη όντος, σε αντίθεση με την αρχαία (αλλά και σύγχρονη σε πολλούς) πίστη στο αδημιούργητο και αιώνιο του κόσμου. Ίσως εδώ να βρίσκεται η βαθύτερη σημασία του «μη αγαπάτε τον κόσμο».

Τις απόψεις της πανθεϊστικής πίστης, πολύ αργότερα, στον 16^ο  αιώνα, εξέφρασε ο Τζιορντάνο Μπρούνο και ο πνευματικός του επίγονος, ο Σπινόζα. Στους νεότερους χρόνους πέρασε στον Έγελο. Σ' όλους αυτούς τους εκπροσώπους του Πανθεϊσμού (αρχαίοι και σύγχρονοι) θεός και φύση ταυτίζονται. Και η σκέψη ενός παγκόσμιου Νου που να διαπερνά την πραγματικότητα αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της φιλοσοφίας του γερμανικού ιδεαλισμού, έτσι ώστε ο Φίχτε, ο Σέλινγκ, ιδιαίτερα όμως ο Έγελος, στηρίχτηκαν στον κύριο εκπρόσωπο του νεότερου πανθεϊσμού, το Σπινόζα.

Ο παγκόσμιος αυτός νους του Έγελου, δεν υπερίπταται έτσι τυχαία πάνω από τα κεφάλια μας, αλλ' είναι (κατά τον Έγελο) αυτός που αποτελεί την προσωπική μας κληρονομιά, τη βάση της ιστορίας και του πολιτισμού και την προσπάθεια του ανθρώπου να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο. Πιθανόν η σύγχρονη ηλεκτρονική «νοόσφαιρα» της παγκόσμιας πληροφορικής, να αποτελεί μια τεχνολογική έκφραση αυτού του «παγκόσμιου νου».

Στο βάθος όμως όλων αυτών μπορεί κανείς να διακρίνει την ψυχολογία της ειδωλοποίησης του ενδοκόσμιου ανθρώπινου πνεύματος και της θεοποίησης της φύσης, σε πλήρη αντίθεση με το εξωκόσμιο θείο Πνεύμα και Πρόσωπο, όπως η Βίβλος το παρουσιάζει και η χριστιανική πίστη το αποδέχεται.

Κείμενο του Πέτρου Η. Γιαννακάκου, ιατρού και συγγραφέα. 

 

Είναι η πίστη στο Θεό μια αυταπάτη;

Όταν ήμουν φοιτητής, τη δεκαετία του ’70, στα πανεπιστήμια κυριαρχούσαν οι ιδέες του Μαρξ, του Φόιερμπαχ και του Φρόιντ. Κάποιοι χρησιμοποιούσαν τις ιδέες των ανθρώπων αυτών να πολεμήσουν τον Χριστιανισμό. Το επιχείρημα που βασιζόταν στις ιδέες του Φρόιντ κατηγορούσε τους χριστιανούς ότι είναι θύματα του πατρικού τους συμπλέγματος κι ότι χρησιμοποιούν το Θεό για να καλύψουν την ‘ανάγκη’ για έναν πατέρα που τους αγαπά και τους φροντίζει. Η θρησκεία γι’ αυτούς δεν ήταν παρά μια αυταπάτη, όπως δίδασκε και ο Φρόιντ.

Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου η μελέτη του ψυχολόγου Πωλ Βίτς με τίτλο «Η Ψυχολογία του Αθεϊσμού»[1]. Ο Βιτς για πολλά χρόνια υπήρξε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Στη σύντομη αυτή μελέτη του ασχολείται με την «θεωρία του ελαττωματικού πατέρα». Κατά ειρωνικό τρόπο, ένας από τους πρώτους ανθρώπους που διατύπωσε τη θεωρία αυτή ήταν ο ίδιος ο Ζίγκμουντ Φρόυντ. Και το δήλωσε αυτό ως εξής:

Η Ψυχανάλυση, που μας έμαθε τον ενδόμυχο σύνδεσμο μεταξύ του πατρικού συμπλέγματος και τη πίστη στον Θεό, μας έδειξε πως ο προσωπικός Θεός λογικά δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα εξυψωμένο πατέρα, και καθημερινά μας αποδεικνύει πως τα νεαρά άτομα χάνουν την θρησκευτική τους πίστη μόλις καταρρεύσει η εξουσία του πατέρα τους[2].

Με άλλα λόγια, ο Φρόιντ δίδασκε πως όταν ένα παιδί απογοητευτεί από τον πατέρα του ή χάσει τον σεβασμό για τον πατέρα του, είναι πιο δύσκολο να πιστέψει σε έναν ουράνιο πατέρα. Αυτό ισχύει επίσης και εάν χάσει τον πατέρα σε θάνατο, διαζύγιο ή οποιονδήποτε άλλο λόγο που εκείνος μπορεί να εγκαταλείψει την οικογένεια. Το μικρό παιδί θεωρεί πως ο πατέρας του έχει επιλέξει να φύγει και να τους εγκαταλείψει. Μπορεί η «θεωρία του ελαττωματικού πατέρα» να είναι απλώς μια θεωρία, αλλά φαίνεται να επικυρώνεται από κάποια στοιχεία ψυχολογικής έρευνας, γράφει χαρακτηριστικά ο Βιτς.

Αυτό, δεν πρέπει να μας κάνει να αναρωτιόμαστε πόσοι άθεοι έχουν υιοθετήσει το «πιστεύω» τους βάσει μη-ορθολογικών ψυχολογικών παραγόντων και όχι από αληθινά στοιχεία περί ύπαρξης του Θεού;

Η κεντρική Φροϋδική άποψη για την πίστη στον Θεό είναι πως μια τέτοια πίστη είναι επισφαλής, εξ αιτίας της ψυχολογικής της προέλευσης. Δηλαδή, θεωρεί πως ο Θεός είναι μια προβολή των ιδιαίτερων, έντονων, υποσυνείδητων επιθυμιών μας. Ο «Θεός» είναι η εκπλήρωση επιθυμιών που πηγάζουν από τις παιδιάστικες ανάγκες για προστασία και ασφάλεια. Επειδή λοιπόν αυτές οι επιθυμίες είναι ως επί το πλείστον ασυνείδητες, η οποιαδήποτε άρνηση της ερμηνείας αυτής δεν πρέπει να θεωρείται αξιόπιστη. Ο Φρόιντ, στο έργο του «Die Zukunft einer Illusion» (Το Μέλλον μιας Αυταπάτης), γράφει τα εξής:

Οι θρησκευτικές ιδέες  έχουν προκύψει από τις ίδιες ανάγκες με όλα τα άλλα επιτεύγματα του πολιτισμού, ήτοι, εκ της ανάγκης για προστασία απέναντι στην συντριπτική δύναμη της φύσης (σ. 21) … Συνεπώς, τα θρησκευτικά πιστεύω είναι: αυταπάτες, εκπληρώσεις των αρχαιοτάτων, των πιο ισχυρών και πιο πιεστικών επιθυμιών της ανθρωπότητας… Όπως ήδη γνωρίζουμε, η τρομερή αίσθηση της αδυναμίας στην παιδική ηλικία προξένησε την ανάγκη για προστασία – για προστασία μέσω αγάπης – πράγμα που το παρείχε ο πατέρας… Έτσι, η αγαθή διακυβέρνηση μιας θείας Πρόνοιας κατευνάζει τον φόβο που έχουμε για τους κινδύνους της ζωής (σ. 30).

Αν εξετάσει κανείς το επιχείρημα αυτό προσεκτικά, παρά την ενθουσιώδη αποδοχή του από τους τόσους ασυλλόγιστους αθεϊστές και σκεπτικιστές, θα ανακαλύψει ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για μια πάρα πολύ αδύναμη θέση.

Πριν ο Βιτς γράψει το βιβλίο του αυτό είχε κάνει έρευνα για τη ζωή διάσημων άθεων και παρατήρησε τις κακές σχέσεις που είχαν με τους πατεράδες τους. Έτσι αποφάσισε να κάνει μια μελέτη για τους άθεους με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία, ιδιαίτερα αυτούς που ήταν αυτό που λέγεται πεισματικοί άθεοι. Μελέτησε εκείνους που ήταν μεγάλοι στοχαστές – οι περισσότεροι ήταν φιλόσοφοι – και η απόρριψη του Θεού ήταν κεντρικό στοιχείο στην πνευματική τους ζωή. Άνθρωποι που θεωρούνται ως ιδρυτές και υποστηρικτές του σύγχρονου αθεϊσμού: Ο Φρίντριχ Νίτσε, ο Ντέιβιντ Χιουμ, ο Μπέρτραντ Ράσσελ, ο Ζαν-Πωλ Σάρτρ, ο Αλμπέρ Καμύ και ο Άρτουρ Σοπενχάουερ.

Η έρευνα του Βιτς δείχνει επίσης ότι ο Tόμας Χόμπς, ο Βολταίρος, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ και ο Λούντβιχ Φόιερμπαχ είχαν πατέρες αδύναμους ή καταχρηστικούς. Κανένας τους δεν είχε υγιείς σχέσεις με τον πατέρα του. Επίσης και ο Ρίτσαρντ Ντόκινς – ένας από τους «νέους» αθεϊστές – πέρασε ένα μεγάλο μέρος της νεαρής του ζωής μακριά από τον πατέρα του επειδή τον έστειλαν σε οικοτροφείο. Όταν ήταν εννέα ετών και φοιτούσε σε αυτό το έντονα Αγγλικανικό οικοτροφείο, κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον δάσκαλο των Λατινικών που σχετιζόταν με την εκκλησία. Ο Βιτς υποστηρίζει ότι αυτή η εμπειρία πρέπει να δημιούργησε στον Ντόκινς μια ισχυρή αρνητική συσχέτιση με τον Χριστιανισμό.

Ένα επιχείρημα λοιπόν, που φαινομενικά στρέφεται κατά του Χριστιανισμού, μπορεί να καταντήσει ‘μπούμερανγκ’ γι’ αυτούς που το χρησιμοποιούν, δείχνοντας πως οι ίδιοι οι αρνητές της πίστης στο Θεό μπορούν να θεωρηθούν θύματα των περί άρνησης της πίστης αυθυποβολών τους …

[1]  Paul C. Vitz, The Psychology of Atheism, η ελληνική έκδοση κυκλοφορεί στον ιστότοπο της ‘Ορθόδοξης Ομάδας Δογματικής Έρευνας’, https://www.oodegr.com/oode/a8eismos/psyxologia/eisagwgi1.htm.

[2] Ζίγκμουντ Φρόιντ, Μία παιδική ανάμνηση του Λεονάρντο ντα Βίντσι, 1910, σ. 98.