John Polkinghorne (1930-2021): Μια εξέχουσα φωνή για την επιστήμη και τη θρησκεία

Στις 15 Μαρτίου 2021 ο καθηγητής Alister McGrath αποτίει φόρο τιμής στον διακεκριμένο ακαδημαϊκό και Αγγλικανό ιερέα που πέθανε σε ηλικία 90 ετών

Η προσέγγιση του Rev Canon Dr John Polkinghorne (Πόλκινγκχορν) στην επιστήμη και τη θρησκεία συνοψίζεται όμορφα σε ένα από τα πρώτα του βιβλία: «Η θεολογία και η επιστήμη διαφέρουν πολύ ως προς τη φύση του θέματος που τις απασχολεί. Ωστόσο, η καθεμία απ’ αυτές προσπαθεί να κατανοήσει πτυχές του τρόπου σύμφωνα με  τον οποίο ο κόσμος υπάρχει». Τα επιστημονικά διαπιστευτήρια του Πόλκινγκχορν ήταν άψογα και ως επιστήμονας και θεολόγος ήταν ικανός να μιλά έξυπνα σε απλούς χριστιανούς και με ποιμαντορική ανησυχία.

Ζωή και καριέρα

Γεννημένος το 1930, ο Πόλκινγκχορν σπούδασε μαθηματικά στο Trinity College του Κέμπριτς στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Γνώρισε τη μελλοντική σύζυγό του, Ρουθ, που ήταν επίσης μαθηματικός, σε συναντήσεις στη χριστιανική ομάδα Cambridge Inter-Collegiate Christian Union. Παράλληλα με ένα εξαιρετικό πτυχίο στα μαθηματικά, απέκτησε και διδακτορικό στη φυσική. Μετά από μια σειρά ακαδημαϊκών συναντήσεων στη Βόρεια Αμερική και τη Σκωτία, επέστρεψε στο Κέμπριτς το 1958 και αργότερα ανακηρύχθηκε  καθηγητής μαθηματικής φυσικής.

Διετέλεσε πρόεδρος  του Πανεπιστημίου του Κέμπριτς μέχρι το 1979 όπου, προβαίνοντας σε ανακοίνωση ότι παραιτείται από καθηγητής με στόχο τις σπουδές για μια διακονία στην Εκκλησία της Αγγλίας, οι ακαδημαϊκοί συνάδελφοί του έμειναν έκπληκτοι. Ωστόσο, ο Πόλκινγκχορν έκρινε πως μαθηματικοί, όπως και ο ίδιος, έτειναν να κάνουν το σημαντικότερό τους επιστημονικό έργο πριν τα 45 τους χρόνια.

Ακαδημαϊκός ποιμένας

Ο Πόλκινγκχορν δεν περίμενε να επιστρέψει στον ακαδημαϊκό κόσμο, βλέποντας το μέλλον του πλέον στη τακτική ποιμαντική υπηρεσία της Εκκλησίας της Αγγλίας, υπηρετώντας σε διάφορες ενορίες της. Κλήθηκε όμως  πίσω στο Κέμπριτς για να γίνει πρύτανης στο παρεκκλήσι του Trinity Hall από το 1986-89 και στη συνέχεια εκλέχθηκε πρόεδρος του Queen's College του Κέμπριτς από το 1989-96. Ήταν αυτό το θεμέλιο μιας αξιοσημείωτης ακαδημαϊκής καριέρας. Το 1997 εχρήσθη ιππότης για τη δημόσια υπηρεσία του.

Από το 1990 και μετά, ήθελε να θέσει με σοφία τους προβληματισμούς στη σχέση της επιστήμης και της πίστης. Του απονεμήθηκε το βραβείο Templeton για τη Θρησκεία το 2002 και έγινε ο ιδρυτής-πρόεδρος του Διεθνούς Συλλόγου Επιστήμης και Θρησκείας. Ωστόσο, παρά την ακαδημαϊκή του υπεροχή, ο Πόλκινγκχορν δέχτηκε να παραμείνει πάστορας, άνθρωπος που ταυτιζόταν με τις ανάγκες και τις ανησυχίες των απλών χριστιανών και ικανός να μιλήσει σε αυτές τις ανησυχίες με συμπόνια και σοφία. Όπως και τον C. S. Lewis, τον  χαρακτήριζε και αυτόν η σύνεση στη χριστιανική ορθοδοξία, εξασφαλίζοντας οι απόψεις του να συνδέονται με τους απλούς χριστιανούς και ιδιαίτερα αυτούς που ήταν επιστήμονες. Ο Πόλκινγκχορν κατάφερνε να τους καθησυχάζει στο ότι μπορούσαν να διατηρήσουν την πίστη και την επιστήμη σε ένα πλαίσιο ακεραιότητας. Δεν ήταν πολεμιστής, αλλά ειρηνικός και ευγενικός μάρτυρας μιας θετικής και εποικοδομητικής σχέσης της επιστήμης προς την πίστη.

Έδωσε  σημαντικές ακαδημαϊκές συνεισφορές στον τομέα της επιστήμης και της θρησκείας, με τους οποίους εγώ και άλλοι ασχολούμαστε τακτικά με τα γραπτά και τις διαλέξεις μας. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ιδέα του περί ‘μετα-ερωτημάτων’ – ερωτήματα δηλαδή που η επιστήμη είναι σε θέση να θέσει αλλά δεν μπορεί να απαντήσει μέσω των δικών της μεθόδων. Αλλά υποψιάζομαι ότι θα τον θυμόμαστε κυρίως για κάτι πιο σημαντικό που είναι μια ποιμαντορική προσέγγιση σ’ έναν τομέα όπου, αν και βαθύς γνώστης της επιστήμης, ήταν σε θέση να επικεντρώνεται στις καθημερινές ερωτήσεις που ανησυχούσαν πολλούς απλούς χριστιανούς. Ο Πόλκινγκχορν δεν έπαψε ποτέ να χάνει το ενδιαφέρον του για τα ερωτήματα σχετικά με την επιστήμη και την πίστη που απλοί χριστιανοί θεωρούσαν σημαντικά.

Κάποια βιβλία του Πόλκινγκχορν έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά:

• Ο κβαντικός κόσμος (1999) και Επιστήμη ή Θεός (1997) και τα δύο από τις εκδ. Πολιτεία,
• Το Νόημα στα Μαθηματικά (συλλογικό έργο) από τις εκδ. Ροπή.

Ο Alister McGrath είναι καθηγητής επιστήμης και θρησκείας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέας πολλών βιβλίων, όπως το έργο του «Μέσα από σκοτεινό γυαλί: Ταξίδια στην επιστήμη, την πίστη και την αμφιβολία».