13 Νοεμβρίου 2011

Είναι ο καπιταλισμός ηθικά χρεοκοπημένος;


Πολλοί χριστιανοί δέχονται πως ο καπιταλισμός ευθυγραμμίζεται ευρέως με τη βιβλική διδασκαλία. Η οικονομική του επιτυχία φαίνεται να δικαιώνει την απόδοση των ριζών του στη χριστιανική θεολογία. Αυτή η εμπιστοσύνη στον καπιταλισμό ως το καλύτερο διαθέσιμο οικονομικό σύστημα μάλλον σημαίνει ότι ως χριστιανοί αποτύχαμε να αναγνωρίσουμε ότι είναι ένας από τους κύριους παράγοντες της κοινωνικής και ηθικής κατάρρευσης στις Δυτικές κοινωνίες. Στο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Σεπτέμβρη 2011 του περιοδικού «Αστήρ της Ανατολής», ο Δρ Michael Schlüter, ιδρυτής του Κέντρου Jubilee στο Κέιμπριτζ της Βρετανίας, προβάλλει πέντε ελλείψεις στα φιλοσοφικά θεμέλια και τα θεσμικά όργανα του εταιρικού καπιταλισμού, δείχνοντας την καταστροφική τους επιρροή στις οικογένειες και τις κοινωνίες, και το πώς επιφέρουν την ανάπτυξη γιγάντιων εταιρειών και τη συγκέντρωση κρατικής εξουσίας. Ως Χριστιανοί θα πρέπει να ψάξουμε επειγόντως για μια νέα οικονομική τάξη βασισμένη στη βιβλική αποκάλυψη. Για ποιές ελλείψεις πρόκειται;

1. Μια αποκλειστικά υλιστική άποψη

Κατά γενική παραδοχή, ο καπιταλισμός αφορά στην ανάπτυξη και τη χρήση του κεφαλαίου, παρόλο που έχει εξαιρετικής σημασίας κοινωνικές «παρενέργειες». Ο Καπιταλισμός στηρίζεται αναίσχυντα στο κυνήγι του εμπορικού κέρδους και της προσωπικής ωφέλειας: προωθεί την ειδωλοποίηση του χρήματος, στην οποία ο Ιησούς αναφέρεται ως «Μαμμωνά» (Ματθαίος 6, 24). Αυτή η εστίαση στο κεφάλαιο οδηγείται στην ειδωλολατρία του πλούτου σε προσωπικό επίπεδο, και στη ειδωλολατρία της οικονομικής ανάπτυξης σε εταιρικό και εθνικό επίπεδο. Καλεί το Μαμμωνά να αντικαταστήσει το Θεό ως επίκεντρο της ανθρώπινης πίστης και έτσι να παραβεί την πρώτη και πιο θεμελιώδη από τις Δέκα Εντολές. 

2. Αμοιβή χωρίς υπευθυνότητα

Οι πάροχοι κεφαλαίου πρέπει να ανταμείβονται μόνο και μόνο επειδή επιτρέπουν να χρησιμοποιηθεί το κεφάλαιό τους από κάποιον άλλο. Ωστόσο, ο Ιησούς φαίνεται να κατανοεί τη βάση των αμοιβών διαφορετικά. Στη παραβολή των ταλάντων, ο Ιησούς βάζει στο στόμα του Άρχοντα, όταν απευθύνεται στον τεμπέλη/φοβισμένο δούλο, ότι το να «κερδίζεις» χρήματα από τους τόκους ενός δανείου είναι σαν να «θερίζεις ό,τι δεν έσπειρες» (Ματθαίος 25, 26-27, Λουκάς 19, 22-23) π.χ. άρα αντίθετο με τη έμφυτη δικαιοσύνη. Οι επενδυτές που δανείζουν με τόκο μπορεί να αποδέχονται κάποιο μικρό στοιχείο κινδύνου δεν έχουν καμιά ευθύνη για το πώς ή πού χρησιμοποιούνται τα χρήματα. Αντίθετα, ο Ιησούς φαίνεται να επικεντρώνει στις σχεσιακές επιπτώσεις για το πώς χρησιμοποιείται το χρήμα αυτό περιλαμβάνει την επίδραση στη σχέση ενός ατόμου με το Θεό και στη σχέση του με τον πλησίον. Τα οικονομικά χρέη συνήθως έχουν ως αποτέλεσμα την αποστασιοποίηση μάλλον παρά τη «σύσφιξη» των σχέσεων επειδή ο δανειστής γενικά δεν έχει κίνητρο να διατηρήσει σχέση, ούτε καν τακτική επαφή με τον οφειλέτη. 


3. Περιορισμένη ευθύνη των μετόχων

Η εταιρεία, που, στις αρχές του καπιταλισμού, κατείχε μόλις το μικρότερο ρόλο, είναι σήμερα η κύρια κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης. Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι εταιρείες είχαν τη δυνατότητα να γίνουν νομικά πρόσωπα, χώρια από το οι μέτοχοί τους να κατέχουν τα κεφάλαιά τους και να έχουν πολλά από τα νόμιμα δικαιώματα και προνόμια ενός φυσικού προσώπου. Αν καταγραφούν ως εταιρείες περιορισμένης ευθύνης, οι μέτοχοι δεν έχουν ευθύνη πέρα από το ποσό του κεφαλαίου που έχουν συνεισφέρει ή καταβάλει για τις μετοχές τους. Ο περιορισμός της ευθύνης είναι αντίθετος με τη βιβλική διδασκαλία επειδή, κατ’ εξαίρεση σύμφωνα με το δίκαιο των συμβάσεων, επιτρέπει να μένουν απλήρωτα τα χρέη σε περιπτώσεις αφερεγγυότητας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με μια θεμελιώδη ηθική υποχρέωση. (Ψαλμός 37, 21) Ακόμη χειρότερα, οι απλήρωτοι πιστωτές, όπως ήδη έγινε εμφανές κατά την τελευταία δεκαετία, είναι συχνά οι εργαζόμενοι, οι καταναλωτές, και μικρότερες εταιρείες που παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες, που έχουν ελάχιστη ή καθόλου γνώση για τις οικονομικές συνθήκες της μεγαλύτερης εταιρείας, και ίσως είναι σχετικά άσχετοι με τα οικονομικά, ενώ εκείνοι που είναι πιο ικανοί να προστατεύσουν τη θέση τους είναι συχνά οι τράπεζες και τα υψηλόμισθα στελέχη: συχνά υπάρχει μεγάλη αδικία.

4. Άτομα τοπικά αποσυνδεδεμένα

Στην Παλαιά Διαθήκη, οι νόμοι του Ιωβηλαίου απαιτούσαν όλες οι αγροτικές ιδιοκτησίες να επιστέφουν στην οικογένεια των αρχικών ιδιοκτητών κάθε πεντηκοστό έτος, χωρίς χρέωση. Αυτό εξασφάλιζε το μακροπρόθεσμο ρίζωμα για κάθε ευρύτερη οικογένεια σε ένα συγκεκριμένο τόπο, ενίσχυε την πίστη στο Θεό και συνέβαλε στην οικογενειακή σταθερότητα. Αντίθετα, ο καπιταλισμός θεωρεί τη γη και την ιδιοκτησία ως περιουσιακά στοιχεία χωρίς σχεσιακή σημασία. Το αποτέλεσμα του να αγνοηθεί ο ρόλος της γης στην ταυτότητα της οικογένειας και την σταθερότητα μπορεί να φανεί ιστορικά μέσα στο κίνημα περιφρούρησης όπου οικογένειες με χαμηλό εισόδημα είχαν στερηθεί των παραδοσιακών δικαιωμάτων της γης τους από ισχυρούς τοπικούς γαιοκτήμονες, με αποτέλεσμα την μαζική μετανάστευση προς τις πόλεις. Σήμερα, υπάρχει ελάχιστη προστασία απέναντι στην ανάκτηση των κατοικιών, όταν οι μισθωτοί χάνουν τις δουλειές τους και δεν μπορούν να καλύψουν τις πληρωμές τόκων για τα ενυπόθηκα δάνειά τους. Αυτό συμβάλλει στην απώλεια του ριζώματος πολλών οικογενειών και επίσης επιδρά στην κατανομή του εισοδήματος, με δεδομένη τη σημασία του ακινήτου ως μια μορφή πλούτου.

5. Ανεπαρκής κοινωνική προστασία

Το νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί ο εταιρικός καπιταλισμός είναι το αποτέλεσμα της επικρατούσας οικονομικής και πολιτικής φιλοσοφίας, και της δύναμης των αντιτιθέμενων ομάδων συμφερόντων. Ωστόσο, ο καπιταλισμός, δεν έχει αυτός καθαυτός καμία έννοια προστασίας των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, μέσω περιορισμών στην αγορά. Θεωρείται ότι οι καταναλωτές είναι σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους, έτσι η προσοχή εστιάζεται στην ελευθερία του ατόμου να παράγει ή να καταναλώνει ό,τι του αρέσει χωρίς κρατική παρέμβαση. Η πεποίθηση είναι ότι με την απελευθέρωση της αγοράς, οι εταιρείες θα λειτουργούν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ώστε το αποτέλεσμα να είναι περισσότερος πλούτος και ευημερία. Η απελευθέρωση εξασφαλίζει ότι ο εργαζόμενος θα είναι διαθέσιμος 24ώρες/7μέρες, ενώ ο βιβλικός νόμος προστατεύει μία ημέρα στις επτά για μη εργασία με προτεραιότητες που περιλαμβάνουν την ανάπαυση, τη λατρεία και την οικογένεια. 

Είναι λοιπόν ο καπιταλισμός ηθικά χρεοκοπημένος; Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να είναι «ηθικά χρεοκοπημένοι», γιατί είναι οι άνθρωποι, και όχι τα οικονομικά συστήματα, που έχουν σχέση με το Θεό. Και σε προσωπικό επίπεδο, ανεξάρτητα από το οικονομικό σύστημα, «όλοι έχουν αμαρτήσει και βρίσκονται μακριά από τη δόξα του Θεού» (Ρωμαίους 3, 23). Τα οικονομικά συστήματα, ωστόσο, μπορεί να είναι αποτέλεσμα της αμαρτωλότητας των ανθρώπων, και ο Ιησούς προειδοποιεί πόσο σοβαρό είναι αυτό (Ματθαίος 18, 7).


Το κείμενο του Schlüter (στα αγγλικά) βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Jubilee Centre.

Δεν υπάρχουν σχόλια: