Ένα από τα βασικά επιχειρήματα του βιβλίου του
Richard Dawkins, «Η Περί Θεού Αυταπάτη»,
είναι ότι η θρησκευτική πίστη είναι παράλογη. «Ξεροκέφαλοι πιστοί δεν χαμπαριάζουν
από επιχειρήματα», γράφει. Η πίστη γι’ αυτόν είναι μια «διαδικασία μη-σκέψης»,
η οποία βλάπτει «ακριβώς επειδή δεν απαιτεί δικαιολογίες και δεν προβάλλει επιχειρήματα».
Εκφράσεις σαν αυτές είναι χαρακτηριστικές για το ύφος του Dawkins, ο οποίος συνδυάζει μια ρητορική
άρνησης του Θεού με μια ελάχιστη εκτίμηση για στοιχεία και για σαφήνεια. Ας
δούμε όμως το θέμα λίγο πιο αναλυτικά.
Όλοι συμφωνούν ότι η επιστήμη είναι μια από τις
πιο ασφαλείς μορφές γνώσης που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα. Πώς ξέρουμε ότι ο
χημικός τύπος του νερού είναι Η2O; Πώς γνωρίζουμε τη δομή του DNA; Η απάντηση
είναι απλή: αυτό λένε τα επιστημονικά στοιχεία. Δεν νομίζω ότι κάποιος θα
διαφωνήσει με αυτό.
Ο Dawkins έχει δίκιο όταν επαινεί τις επιστήμες
για την ικανότητά τους να δίνουν σαφείς, αξιόπιστες απαντήσεις σε ορισμένα
σημαντικά ερωτήματα, όπως το «πώς μεταδίδεται η γενετική πληροφορία;» Μέχρι εδώ
όλα καλά. Δείτε όμως και ένα άλλο ερώτημα: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;» Αυτό
είναι σαφώς πιο σημαντικό. Μπορεί η
επιστήμη να το απαντήσει; Η απάντηση που δίνει ο Dawkins είναι πως η επιστήμη
δεν ανακαλύπτει κανένα νόημα στη ζωή – και επομένως ότι δεν υπάρχει νόημα στη
ζωή. Έχει όμως δίκιο μ’ αυτό;
Ας δούμε μερικά σοφά λόγια που έγραψε ο Peter
Medawar, ένας από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες της Οξφόρδης, ο οποίος κέρδισε
το Νόμπελ Ιατρικής για το έργο του στην ανοσολογία. Σε βιβλίο του με τίτλο, «Τα
όρια της επιστήμης» ο Medawar ερευνά το ερώτημα, πώς το εύρος της επιστήμης περιορίζεται
από τη φύση της πραγματικότητας.
Τονίζοντας ότι η επιστήμη είναι «ασύγκριτα η πιο
επιτυχημένη επιχείρηση με την οποία ασχολήθηκαν ποτέ τα ανθρώπινα όντα», κάνει
διάκριση ανάμεσα σε ερωτήματα που εκείνος αποκαλεί «υπερβατικά», δηλαδή ερωτήματα
που πρέπει να απαντηθούν από τη θρησκεία και τη μεταφυσική, και ερωτήματα που
έχουν σχέση με την οργάνωση και τη δομή του υλικού σύμπαντος.
Όσον αφορά το τελευταίο είδος ερωτημάτων, ο Medawar υποστηρίζει
πως δεν υπάρχουν όρια στις δυνατότητες επιστημονικής επιτυχίας. Συμφωνεί με τον
Dawkins – αλλά μόνο σε ότι ορίζεται και περιορίζεται εντός του τομέα και στα
όρια όπου οι επιστήμες διαθέτουν τέτοια αρμοδιότητα.
Τι γίνεται όμως με τα άλλα ερωτήματα; Π.χ. με το ερώτημα του Θεού; Ή για το αν υπάρχει σκοπός μέσα στο σύμπαν; Ο Medawar, σαν να προλαμβάνει την παράτολμη και απλοϊκή άποψη του Dawkins, προτείνει ότι οι επιστήμονες πρέπει να είναι προσεκτικοί όσον αφορά τις δηλώσεις που κάνουν για τα θέματα αυτά, επειδή εύκολα μπορεί να χάσουν την εμπιστοσύνη του κοινού από δογματικές υπερεκτιμήσεις που τυχόν κάνουν.
Αν και ομολογεί ορθολογιστής, ο Medawar είναι
ξεκάθαρος στο θέμα αυτό:
Το ότι
υπάρχει πράγματι όριο στην επιστήμη καθίσταται πολύ πιθανό από την ύπαρξη
ερωτημάτων τα οποία η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει, και ότι καμία πιθανή
πρόοδος της επιστήμης δεν θα της επέτρεπε να απαντήσει... Έχω υπόψη μου
ερωτήματα όπως: Πώς ξεκίνησαν όλα; Για ποιο λόγο είμαστε όλοι εδώ; Τι νόημα
έχει να ζει κανείς;
Ο δογματικός
θετικισμός σήμερα -σαν ένα μέρος μιας άλλης εποχής – θα απέρριπτε τέτοια ερωτήματα
ως μη-ερωτήματα ή ψευδοερωτήματα, τα οποία μόνο απλοί άνθρωποι ή και
τσαρλατάνοι του ενός ή του άλλου είδους μπορούν να απαντήσουν. Μια τέτοια προκαταρκτική
απόρριψη όμως αφήνει κενά και προκαλεί δυσαρέσκεια σχετικά με τα ερωτήματα που έχουν
νόημα για αυτούς που τα θέτουν καθώς και τις απαντήσεις που εκείνοι προσπαθούν
να δώσουν. Αλλά, ό,τι άλλο μπορεί να αμφισβητηθεί, είναι γενικά αποδεκτό ότι
δεν πρέπει να αναζητούμε απαντήσεις γι’ αυτά στην επιστήμη.
Ίσως το βιβλίο του Dawkins, «Η Περι Θεού Αυταπάτη», να αιφνιδίασε
τον Medawar, λόγω
της καθυστερημένης αυτής άνθισης ενός δογματικού θετικισμού που εκείνος είχε
θεωρήσει ξεπερασμένο.
Το θέμα είναι προφανές και σημαντικό: η επιστήμη
δεν μπορεί να μας πει αν υπάρχει Θεός. Δεν μπορεί να μας πει γιατί βρισκόμαστε εδώ
(αν και μπορεί να προσφέρει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις σχετικά με το
πώς αυτό συνέβη). Όταν πρόκειται για θέματα νοήματος, σκοπού και αξίας, η
επιστήμη είναι τυφλή. Και αυτό δεν είναι κριτική της επιστήμης, αλλά αναγνώριση
και σεβασμός απέναντί της ως προς αυτά που την περιορίζουν.
Ο Dawkins δεν είναι τυπικός αντιπρόσωπος της
επιστήμης όσον αφορά το σημείο αυτό, επειδή οι περισσότεροι επιστήμονες
γνωρίζουν τα όρια της επιστήμης τους και δεν βλέπουν κανένα πρόβλημα στην αναζήτηση
απαντήσεων αλλού όταν πρόκειται για πραγματικά μεγάλα ζητήματα της ζωής.
Πηγή: https://www.bethinking.org/does-science-disprove-god/isnt-science-more-rational-than-faith
Ο Alister McGrath είναι
συγγραφέας του βιβλίου, «Η Αυταπάτη του Dawkins», Αθήνα
2008.
